���������    �������    ��������




IV

�������ֲ� � ����ٲ


������ ����� ��� ����������� � ���������� ���������� ��������� � �������� �������, � ���� �� ������� ����, �� ��������� ���, �������� ������������ � �� ��. � XV � XVI ���� � ������ �������� �������� ����� ������� ����������, � ��� ��������� ��� ������ �� ����� �������� ��������, ��� � ���� �������� �������. � ��� ��� ����� ��� ������ ������ ������ ���� ��������: �������� �� ����� ��, ���� �� �� � ����� ������ ��������� ���� ������� �����������, �� ���� ��������� ��� �� ����� ����� ������, ��� � ����� ������ ��� ���� �����. ���� � ����� ����������� ������������� ������, �� ������ � ��� ����� �� ������. � XV � XVI ���� ������ � ������ ���� ���� ������, � ������ �� ���� �������� ���������� ��� ������� ����� ��� ��������� ������������� ����.

������� ������� ��������� ������������� ����� � ������ ���� ���������. �� ��� ����� �������� XVI ��� � ������ �������� ������������ �� ��������� ���� ��������� ���������� �����. ���������� �� ���������� ����, ������� ������ ��� ����� ����������. ϳ� ������� �������� ���� ��� ������ �������� ���� ��� ���������� ���� ���������� ���� ����� ������� �������� ����������� �� �������� ���������, �� � ������ ������������ � �� ��������.

������ ������ ���������� � ������ ����� ��� ������� ������; ������ ��������� ����� ����� ������ ���������. ����������� ���� ���� ���� �������� � ���� ���������� ����� ������������ ����'������, � �� ��� �� �����������, �������� ����, ������� � ���� ����� ������� ������� ��� ������ � ������ � ���� ���� �������� ��� ��������. ��� �����, ����������� ����������� ����������� ���������, �� ������ ���� ����� ����� ����� � �������, �� ������ ����� ������, �� ������, ����. �������� ����� ����������� ��� ���� ���� ����������� �����, �� ���� ����� �������������� �� ���������� ����������� � ������� �������� � ���������� ���������.

���������� �������� � ������ �������� � ����� ���� ��������: ����������� ������������� ��������, ���������� (�� ����� �������� �������������) � ����� �����. �� ������� ��� ��� ������������� �������� ����� ����� ���������� ��������, ����� ��� ���� ���� ������ �� ��� ����� ������, � ��� �� ��� ���������� �� ������� ������. �� ������ ����������� �������� ���� ����, �� ��� � 1520 �. �������� ����� �������� � ������ ����� ���������� ��� ���������� ��������.

��� �������������� ��������� ������ ��������� ���������� � ������ ���� ��� � ��� ����� �������, �� ����� ������� ����������. � 1518 �. ������� �� ������ ����� ���������� ������� ���� ������ (1493 � 1557), �� ����� ����� ������ ��������� � �������; � �������� ���� ������� ������ ���������� ���������, �� �� �������� ���� ���� ������� ������������ ���� �����. ��� ��������� �� ���� �������� II ������ (1520 � 1572) ����� �������� � �������� ���������� ��������� �� ����������, �������� � �������� ���������, �� ��������� �� ����� ����� ��䳿; � �����, ���� � 1548 �. ������� ���� �������� ������, �� �������� � ������ ���������� ���� ����� ������� ���������. �� �������-�������� �������� ������ ������� ��� ����� ����� ������� ������� ����������: ��������� ������ �������� (1490 � 1568), �������� ������� ������ ������������ ������, � 1525 �. �������� ��� ������ �������� ������������; ��������, �� ����� �������� ��� ������ ������� � ����� ����, � �� ���� � � ������, �� � ������ ��� ���������� ��� �� ����, ������ �� ���������, � ���� � � ����������� ������.

� 1544 �. �������� ������ � �������� ������������ ����������� (Collegium Albertinum), � �� ������ ������ ��������� ������������� ���� � ������ �� � ������.

������ �������� ������� �������� ������ ��� ��������� �������������� � ��� ���� ������ ���� ����� �������� �����������. ���, 1554 �. �� ����� ������ ������, � ����� �� ����� ���������� ������ �� ��������������� ������������ ������ � ���볿 ��-����������, �� ����� �������� ����������� ����� ��. ������ ��������� ����� 1.



1 ���.: Warmiński J. A. Samuel i Jan Seklucyan. Poznań. 1906 S. 268 � 269.



���������� �������� �������� ����� ����� �����������, � ������� ����� � ���� ��� ��� ������ �������� �� ���� �����. ��������� �������� ��������� ����� ��� ����� ���� ��������� � �� �������� �����, � �� ������ �����������; ����������� ��� ������������ ���� �������, ���� �� ����� ������� ������� ������� � ����� ������ ���������� ����, ��� ��������� ������ � ��� ������������. �� ������ �������� ������ �������� �� �������� ������� �����������, ����� ���� ��������� ����� ����� ��������� ��� ������; � ���� �������� �������� ����������� ������ � ���� ��������� �������. ��� ����� ��, ���� ��������� � ������ ��������, ������� ������ �� ����� ����� ��������� ����� ������������ �����������: ���� ����� �� �� ���� ����, ��� ���������� �� ���� ��� � ������� �� ���� ���� ������� �� �� ����������, �� � ������: cuius regio, eius religio. ��������, � ���� �������� ���������� ������� ��� ������ ������� �������� �������� ���������� ����� ����. ������� ���������� ������� ����� ��� ������� �������, �� ��������� ������ �� ������� ������� ���������� � ������ ����������� � ����� ����� �������� ��������������, � ��� ������ ���� ���������� ��������� ����������.

���� ���� 1539 �. �������������� ����� ����������� � ³���� � ������ �������� �� ��� ����, �� �������� ������ �� ��� ��� ��� ����������� ��� ��������� �������. ������� �������� ����� ���������, �� ����� �������� �� ��������� ���� �������� � ��������; ��� �������� ������� ���������� ����� ������ ������� ������ ������� �� ���������� ��� � ��������� �� ����� ����������� ��'������ �� �������. ij���� �� ����, �� �� ����������� ��������� ������� � ���� ����� �������� ���� ���� ���������: �� ����� ����� ����, ���� ����������� �������� �� ������ � �������� �� �� ��������� ��������� �����.

�������� �������� ��������� �������� ����� ���������, ������ ��� ���������� ���� ���������� ������, ��� �� ����� ����������� �� ����� �� ������� ���� ��� ����������. � ����� ��� ����� ���������� ��������, ���������� ����� ��� ������ �������������, �� ��������� ��� ����� �������� ���� ������������. ���������������� ���� ����� ��� ���������� ���� �. ������, ���� �� �������� ������� ��� �������������� ���� (����� � ����� ����� � ����������������). ������ ������� ����� ���� ����� �� ����� ������, �� ���� �� ��� �������� � 1553 �. ������� ������������ ������� ��� ���볺�� ���� ����� (1525 � 1562); �������� ������, �� ������������� ���������, �. ����� ������� �� ����� ��������, ����� ���������� ����� �������������. 1551 �. ����� ������ �� ������, �� ����� ����������� ���� �����; ��� �� � ������ �� � 1558 �. �������� ���� ����� ����� (1539 � 1604) ������ �� ������ � :1579 �. � ��� �������� ����������� ��������� �������������� (��� ��������, ����� ��������� ���� ���� ������), ���� �� ����� ����� ������� � ���� ������ �������������. ����� ������� ��� ����������� ����� ����� �������� �������� ����, �� ������ ��� ����� ����� ���������� ��������. ��������� �������, �� ���� ����� ���� ���, � ������� �� ���� ������ ��� ��������� ������� (����� ����� �������� � �����); ����� ���������� ��� ��������� ����������� ���� �� ���������; �������� ��������� ����� �������� ���������, ������ ������ �� ������, � ����� � �� �������; �������� ������ ����� ��� ���������; ��������� ������, ��������� ����� ���� � ������� ����, �� ����� � ���� ������� �� �������� � �. ��.

������������, �� ����� �, ���������� � ����������; ���� ����� � ������� ���������� ������ ������ �������� �� ������������, ��, ���������, ������, �������, ������������ �� ��. ��������� ����� �������� ������ ����� ��� ����� �������� ����� �� � ����������, �� ����� ����� �������� � ������ ������, ��������� � ���� ���� ��������.

������ ������ ������������ �������� ���� � �� ����� ����� XVII ���; ��������� ���� ��� ������ ����� � �������� �� ������������ �����������. � ���� ������ ������������ ����������� ����, � �������� ������ ���� ����� ������

����� ��� ��� �������������� ���� � ������, ���� ��� ������ �������� ����� � �������� XVI ���, � 50-� � 60-� ����� ����. ������������ ���� ������ ���������� ������ ������, � ������ ������ ��� ���������� ��������� ����� ����� ����������. ������ ��� �� ���� 1548 �. ����������, �aby szlachcie wolno było na każdem miejscu mówić o Bogu, czego księża broniąï¿½ l. ��� ������������� ��� ��� � ������ ���� ������ ����� �������, ��� ��������� � ���� ������� ��� ��� �������.

��������� ��. ������ ���� � ������ �� ������� �� ����������, ��� �� ���� ����� ������ ���������, �� �� ���� ��� ������ �������� �������, ��� �����, ����� ����. � ����� .���������� �������� ������ ��� ��� ���������, �� ��������� ��� �������, �� ������� �� �� ����� ���� �����. ��������, �� �������� ��������� ��������� ���� �������� ��������� �����, �� � ������ �� ��� ��������� � �������� ���� � ������ �������� ��������. ��� ������ �������� ������ � �������� ��� ���������� �������� ��������� ��� ����������, ��������� ����������; ���, �� ������ ��������� � 1574 �. �������� ���������� ��� ������� ����������� ����� ������ ������ ���� 2. ������ �����, ��� ��������� ���������� �� �����: ��� ���� ���� ����, ���� �� �� ������ � � ����� ������: ��������� �������� ��������� �� ������� ��������, � ���������� ����� ����� ��������� ��������, �� ��� �� ����� 3.



1 Warmiński J. A. Samuel i J. Seklucyan. S. 284.

2 ���.:. Wiszniewski. Historja literatury polskiej. VI. S. 379.

3 ���������, ���������, �� �������� �. ������� ��� ��� �������� 1577 �. � ��������: �Przełożył abo radszey od inszych przed tym przełożonego poprawił... Co mnie ku przekładaniu abo ku tey poprawie przywiodło�.



����� � �������� ����� ���������� � ������ �������� ������ ��� ������� �������� ��. ������. ������ ��������, �� � ���� ������ ����� ��������� ������ ��. ������. ���� ��������� � ������������ ���볿 ��������� ����� ��������� ������ ������ �������� ��� ����� 1545 �.; ������ ���� � 1544 �. ��������� ������ �� ������������ ����� ��������� �����, � ��� ����� ����� ���� �� ���� ������������. �� ������� ������ �� ���������������, ��� ���� �������� ��������. ������ �������� ������� � 1549 �. ������� ��. ������ ��������� ����� ������, �� ����� ����� �� ��������, � �� ��� ��������������� ������ � �������� �� ��������� (����� 1578 �.). �� ����� ����� ������� ������ ���� ��������, � � �������� � 1551 � 1553 �. ��� ������� ����� ����� ������. �� �������� ���������� �����������, ������������ ����� ������ ������� ��� �� ���������, a Stanisław Murzynowski-Suszycki, ��� �� ��������� ��� ����� �������� �����; ������ � ��� ����� ������ �� ��� ���������� � ����������� ������ � � ����� �� ������ ���� �� �������� ��������� ���������, ���� Murzynowski ����� �������� �� ��������� ������ �� ������ ������������� ���� 1. �������� ������ ������, � ������ ��������� �� ����� � �����, ��� � � ������. ���� ���� ����� � ����, �������� �� �������, �� ����� ����� ���� ��� ����������� ������� ������; ������ � ����� ������ ������ ������ ���, �������� � ��� �������; �� ������� ����� ������� �� ������. ������, �� ������� ���� Murzynowski ���������� ����������� ������, � � �������� ������� ��������� � ���� �������, ����, ����, �� �� �� ��������� �� ����� ����� ������� � ����� ������ ��������� ����� 2.



1 ���.: Warmiński J. A. Samuel � Jan Seklucyan.

2 ���.: ��� ��. �. 281.



�� ��������� ������ ���� ������ ���������� ��������, � ���� ����� ����� ������ ������ ������ �� ���������� ������. �� ������ ������� ����� ������ ������� 1551 � 1553 ��., �� �������� ������� �������������, �� ��������� ���� ���� ������ ���� � �������� � ��� ����� � �������� ��������, � ������� ��� ����� ���������.

���� ��� ��������������� ���������, ���������, ����� ������������ ����� 1563 �. ���������� ������� � ������ ���� ��������� �� ����� � ���������� �� �� 1690 �. �� ��� ���� ������� ����� �� �������� ��������� ����� ������ ������� (1515 � 1565), ������ ³��������, �������� �������� � ������� �������� ��������� �����������. �. ������� ��� ��������� ������ ������ ���� ������ ��������� �������, � ���� ��� ����������� ����� ������ ��� ���� � � ����. ̳� �����, ��� �� ����������� ���� ����� � �������. � 1553 �. ������� ��� ����������� � � ���� ���� ���� ������ ��������� � ��� ����. � �������, ���� ����� � �������� ���� ����� ����� ��������� �� ������������.

������� ������ (�� ��������) �� �������� ����� �� ��������� ����������; �� �������� �� ���� ������ ����� ���������� � �������, �������� � ������������� � ��� �� ����� ����� ���������. ������� ���� ����� �������� � ������.

��������� ���� �������� �� ���������� ���� ������� ���볿, �� �������� � ������� �������������. ����������� �� ��������� ���� ���� � ���� ���볿, ��� ������ �������, �� �� ���� ����������� ���������� � ����� Orsatius �� �������� Statorius i Tenaudus 1. س��� �� ��������� �����������, ������������ � �������� ��������� �� ��������, � ����� �������������� �������� �����������. ������������� ���������, ���� ��������� �����, �������� �. �������, Murmelius �� ��. �� �������� ������� � ���볿 ��� �������� ������� ������ ���������� �������, �������� �. ���������, � ������ ������ �������� ��������� ������������ �� ������, �� �'������� �������� ������ ���������. �� �������� ������� ������ ����� ��������� ������: ��� nayprzednieysze y nazacnieysze Księgi, dla ćwiczenia w zakoniech Bożych, które zową po Greku y po Łacinę, Biblia, Drukowano w Brześciu Litewskim z roskazania a nakładem Oświeconego Pana, Pana, Mikołaja Radziwila, Kśiążecia na Ołyce y na Nieświeżu, Wojewodu Wileńskiego, w Wielkim Księstwie Litewskim nawyzszego Marszałka, y Kanclerza et cet. Roku Pańskiego, tysiącnego, pięćsetnego, sześćdziesiąthego trzeciego, Miesiąca Września dnia czwartego�.

� ������� ���������� ����� ������������, �� ������������, ����� ���� ������; ��� ������������� ����������� �� �� 1632 �.; � �� � ������� � �������� ���������, �� �� �������� ���. � �������, ���� ����� ��������, ���� ��� ��������, ������ ������ ������, �� ����� �� ����� ������ �������� �� ����������, ����� 5000 ������� �������� �� ����� � �������� ������� ����� ������ 2; ���� �����������, �� ��� �������� ����� ����� �� �������� ���볿 1563 �., ��� ������ �� ������� 3.



1 ���.: Podręczna Encyklopedja Kościelna. T. III. S. 348.

2 ���.: ��� ��. S. 147.

3 Kruszyński J. Wstęp ogólny. 1915. S. 298.



� ������ �� ����� ��� ���������, ��������, �� ��� �����, ��� ��� �� ��������� ��������� ���볿 1. �������, ���� ������ ������ �� ��������� ���� ���볿, ����� ��������� �������������, �� � ��� ����� ����������� ������� ���������� �������. Wujek � 8 ����� ��������� �� �� ���볿 1599 �. ���� ��� ������������ �����, �� ���� �błędów y kacierstwa pełna a zwiaszsza w annotacyach abo wykładzie na kraiu położonych�

����� ������, ������� ���������� ���������� � ��������� ����� �. �������� �� ̳�����, ����� ��� ������� �� ���� �� ���������� ���� ������������. ³� ��� ������������� � ���볿 1563 �., � ���� ����� � ���⳺� ������������ ������ ��� ������������� ��������, ���� � ����������� � ������������ �������� � ������ � 1572 �.; � �������� ����� ��� ����������� ����������� ���볿 1563 �.

���� 1577 �������� � ����� ����� ������ � �������� ����������� ������� ��������; �������� ������ ��������� 2. ���� 1581 ��� ����� ������ �� ��������� ���� �������� �������� ������������.

��� ������ ��������������� ��������� ������ ������ �������������� �� ����� ���� �����, ��� � ���� ����������; �� ���� �� ����� ����������� ���� � �� ��������� ����. �������� ������ ������������� � ������ ������ ��� ��������� �� �������� ������� ����, � ���� ��������, ��� �� �������������� ����� � ����������� �� ���������.

������ ���������� ������ ������������ ����� � 1556 �. ����� ������ ��� ������������ �����. �� ��� ���� �� ��� ����� ���������� �������� � �� ������ ����� �������������, � ����� �����, ������, �� ������� �. ������, ��� ����� ��������� �������� � ���� XV ��� 3. ��� ����� ���� �������� �� ����� ���� ����� �������������� � ��� ���������, �������� ���� ������ �� ���. ֳ����, �� �������� ��� ����������� ������� ������ ������������ ����� � �������� ���������� 4. ������� ������������� ������ ���������� � ����� ���������� � ����, ��������� � 1564, 1566 � 1568 �����.



1 ���.: Podręczna Encyklopedja Kościelna. T. III. S. 348. (��� ��� � ���� �� ������ ���� ����� ������ ���� ���� ��������� ���� ���볿).

2 ���� ������ ������� �� Steiner. Polnische Bibliothek. ��. 3 � 4. �. 32 � 44, 49 � 66.

3 ������������ � ������ � �������� ���������� �� � 1119, ��� ������� ����� �������. ���.: Bruckner �. Pismo Święte a apokryfy. 1903.

4 ���.: Warmiński /. A. Samuel i Jan Seducyan. S. 279 � 280.



������� �������� � ��� ����� �����: ���� 1561 �. ������������ �������� � ������ ���������� ����� ��������� �����. � �������� ������������ ��������, �� �� ������� �� ������� ����� (�� �� ����� �������� �������� ��������� ������ ��������� ������� � ��������) ������� ���볿, ���� � ����� ��������� �������� ��� �������, ����������� �����������, ����� �� �� ������� � ����� �� ������ ���볿 ��������. � ����� ���� ���볿 ������ ������ �������� ��� ������ ��������� ��������, �������� �� ����� ����������� ���볿 1, � ���� �������� ������ �������������. ��� �����, ���������� ����� �� � ������� ��������, ����� �� � ���볿 ������ �������. ��������, �������� �������� ��� ������������ ���� ��� �������� ��������, ��� ������ ��������� �� ����� � �� ������� ���������� 2. ����� ������� ���� ���볿 ������ 1575 �. � ���� ������ ���� �� �������.

����������� ��� �� ��������� ��������� ��� �������� ����� ����� �����, �� ������ ������ � ������ � 1599 �. ��� 15 ���� �������� ��� ���� ����������, ��������� ����� ����� ����� ������ (����� 1597 �.). ������ ������� �������� � ������� ���, ��� ���������� � ��������; ��� ������������� �������� ���� ��� ����� ��������� �������� ������� 1592 �.: ��� ����� �������� � �� ��������, ���� ���� ����� �������� ����� ��������� ��������� �� ��������. ³������� �������� �� ��������� ������ (��� ������� ������������ ������� 1583 �.) ��� �������� ���������� �������� �� ���������. ���� ������� ������ ����� � ������, ��� � �� ������ �������, �������� � ������. � 1593 �. ������ �������� ����� ������ �����, � �� ����� �����������, � 1599 �., ������ ���� �����. ����� ������������ ��������� � �������� ������� ����� ����� ��� ����������� ������� �������, ������ ���� �������������� � ��������� �� ���. ����������� � ������ ������������ ��� ��� ������������� �� ���� � ������� ���� ���볿 3.



1 ���.: Bruckner A. Pismo Święte i apokryfy. 1903. S. 85.

2 ���.: Warmiński J. Samuel i Jan Seclycyan. S. 279 � 280.

3 �� ���볿 ����� ���������, �� ���� �������� �Dozwoleniem Stolicy Apostolskiej�, ��� ks. Ch(odynski) � ����� �� Biblji w przekładzie polskim ks. Wujka� (���. �Przegląd Katolicki�. 1894. N 18. S. 273 � 276) ������, �� ���� �� ��� ����� ������������� �� �� ������� � ��������. ���. ��: Kruszyński J. Wstęp ogólny. S. 298 � 300; ��� ��, �� �. 300 � 301, ��� ������� � ��������� �����.



����� �� �������, �� � XVI ��. ����� ����������� � ������� �������� ��������� �����, �������� ����� �������� ������ ��������� ��������. � 1532 �. � ������ ������ �������� ��������� ������, �������������� � 1535 �.; � 1539 �. ��� �������� ������ ��������� ����� ������, � �� ������ ���� ���������������� ���� 1.

��� ���� ��������� ��. ������ �� �������� ����, �� ������� �� ������� ����������. ����������� �������� ����� �� ����� ��� ������� ���������, ��� � ��� ������� �������� ����, � ��� ���� ���� ������������ �� ���������� �������� ���������� ����. ������ � ����� �������� ���������� ���� ����������� ������� ����������� ������, � ����� ����������� ���� ��� �� �. ������������: �Gdyby nie protestantizm, bułaby się może ośwata polska na toż samo, co węgierska wykierowała, byłaby, w łacinie utkwiwszy, nie posiadała ojczystego piśmiennictwa. Sekciarstwo bowiem polskich protestantów sprawiło, że opuszczając łacinę coraz więcej dążyło nasze piśmiennictwo do polskości, coraz bardziej narodowym ożywiało się duchem� 2. ��������� ������, ��� � ������ ���������� ����� � ��������, ����������� ������� ������� �����. � 1543 �. ��������� ������� �������� ���� ����� � ���������� � ���; � ���� 1552 �. ��� ������� �������� ���� ���������� �� ��������� 3.

�������� ���� �� ���������� ���� � ������� ���������� � �� �� �������� �������� �� �� ���� ���������, ����� �������� �� ������������ ������. �����������, ������� �������� ���� ����� � ����� �������� ������������, ������ ��������� �� �������� ���� � �� ��� ����� ������ ����� ���; ��� ��������� ��������� ��. ������, �����������, ���� � ������ ������� ������� ���������, ��� ��������� �����, � �� � �������� ��������� �� ������� �������� �������� �����. ������ �� �������� ���� ������� ����� ��������, � ���� ��� ����� ����� �����: ���� ������� ����������� ��� �������� ��-���������� 4.



1 ���� � ����� ������ ���. � �. ������� (Pismo Święte i apokryfy. 1903), ����� II, � ����� �. 93 � 107.

2 Piśmiennictwo Polskie. 1853. T. I. S. 51.

3 ���.: ��������� �. �������������� ����. �. II. �. 224.

4 ���.: Wiszniewski. Historja literatury polskiej. VI. S. 376.



ֳ���� ���������, �� ����������� �������� ������� ��� �� ���� ����� ����� � ������� �������� ���� � ���� ���������� �� ��������, ���� �� ������� � ������������ ����������� � � ��� �������� � ���������� ����� �� ������� ������ �������. � �������� �� ����� ��������� ���볿 ��� � ����� IX ������ �� ����������� �� �������� ������ ������ ���, �którzy dla gładkich i pięknych słów prawdziwego sensu Pisma odstępująï¿½. ��������, �� ������ �������� ������� �����, �� � ��������������� ���������� ���� ����� �������� ����.

������������� ��� �������� ������ ������� ��� ������, �� ��� ����� �������� ����� ���� ��������� ��������� �������� (�kościoła narodowego�), ����������� �� ����, � ��������� ������������� �����. � �������� XVI ��� �� ���� ������� ������� � ������, ��� ����������� �� ����� ��������� �����, ��� � ����������� �� �������; �� ���� ���� ���� � ������� �������������� ������� �����. ���, ������ ��������� ������ � �������� ��� ����������� (1503 � 1570) ��������� � �De sermone vernaculo in publicis Ecclesiae precibus usurpando� ������������ ��������� �������� ���� �� �����������, ��� �� � ���������� ������ �������� ������ (���������� ���� ��� �����������), ������� ����� �� ���� ��������� � ��� �����. ���, ��������, ����������� ������ 1. ���� ��������� �������� � ��������� ������������� ����� ����������� � ����������� 2. �� �����������, �������� ���������� � ������� ������� ��������, ����� ����� � ������ �� ���� ������� �������, ����� ��������� ��������� �������� ���� � �����������; � ������ � ˳�������� ����������� ������ ������, �� ��� ��������� �������� ���� �� ����������� ���� ��� ��������� ������ ��������� 3. � ������� 1556 �. �� �'��� � ��� ������������ ������������ �� ����� ���������� �� ��������� ���� ����� ������� ����������� ��������� ����� 4. ��������, ������ �������� ����������� �� ���� � �� ����������� ������� � ����, �� ������, ���������, ������� ������������ 5.



1 ���. Wiszniewski. Historia literatury polskiej. VI. S. 377; �y������� �. �������������� ����. �. 225.

2 ���.: ����������� �. �������������� �����. �. 174.

3 ���.: ������� �. ������� ���������� � ������. ���., 1883. �. 179.

4 ��� ��. �. 180.

5 ���.: Grabowski. Literatura Luterska. S. 3.



� �� ���� � �������� � 1555 �. ������ �������� �� ���� � �������� ���������, �ut cultus diyinus lingua vernacula publice in templis perageretur�, ��������, �� �� ��� �������� ���� �������� 1.

��������, ���� �����, �� ����������� ��� ������� ����, � �����������. ����� ���, ���������, ������� ��������� ����, �� � ����� �De sacro vernacule legendo� ������� ��������� ����; � ���� ����� ��� ����������� ����������� ������ �� ������ ����, ����� ����, �� ��� ����� ���� ����� ���� ����'������, �� �� �� ������� � ��������; ��� �����, �� ����'������ �������� ��� �������� ������ ��������� ������. ����'������ ����, ���� ����, ������� � ����������� ������, ���� � ��������, ��� ���� �� �������� � ��� ��� ������ �������. ������ �� ������ ��������� � ���������� �����; �� � � �� ��� (� ������) ������������'������ ���� �� ������ ����쳺, ����� ����� � ��������, � ����� ����� �� �� �� ����������� 2. ������� ��������� ���� � ������ ���������� ����� ������, ���������� ��� ����� ������������'������, ��������, �� ������ �� ���� ���� ������ ����, ���� ����� �� ����� ��������, �� ������, �� �������, �� �������� �� ����쳺, ���� ����� �� ������� ��������� 3.

����� �� �������, �� � ����������� �� ������������� ������ ������ ���� �������� ���� �� ������� ��������, � ������ ���������� ����糿 ������� ����� ����� ��������� �������� ���� 4.



1 ���.: �������� �. ���������� ���� � ��� ������. 1885. �. 85.

2 Hosii Opera. Paris. 1562. �. 261; �������� �. ���������� ���� � ��� ������. �. 85 � 86. �� �������� ���, �� �������� ������������'������ ���� ���� ������ �����.

3 Kazania. Kraków. 1600. S. 96; �������� �. ���������� ���� � ��� ������, �. 86.

4 ���.: ����������� �. �������������� �����. �. 175.



��� ����� ������� ��� ����� ���������� �� �������� �������� ���������� ����. �������� ������� �� �� ���� �������� �������������� � ��� ���� ������ ������� �������� ���� � ���� ��������� ��������, � �� ������ ������ �������� �� �������� ���� ���� �� ���� ����������.

��������� � �����, �� �������� �� ���������� � ����� � ������ �� ���������� ���� ������ �����������, �� ��� ���������� � �������� ��������� ������� �� ������ ��������.









˲��������:


Łukaszewicz J. Wiadomość historyczna o dyssydentach w m. Poznaniu w XVI i XVII w. 1832; ���� �: O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkiej Polsce. 1835; ���� �: Dzieje kościołów wyznania helweckiego na Litwie. 1841 � 1849. T. I � II; ���� �: Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce. 1853; ���� �: Historia szkól w Koronie i w. x. Litewskiem. 1849-1850. (� ������ ���������� ���� ������ ����������� ��������); Rychlicki M. (M. Dzieduszycki). Piotr Skarga i jego wiek. 1850; 2-� ���. 1869. T. I � II; Adamowicz. Kościół augsburski w Wilnie. 1855; Zakrzewski W. Powstanie i wzrost reformacji w Polsce (1520 � 1572). 1870; ���� �: Po ucieczce Henryka. 1878; Bobrzyński M. Dzieje Polski w zarysie. 1879; ������� �. ��������� � �������������� � ������ � XVI � XVII �����. �., 1880; Szujski J. Odrodzenie i reformacja w Polsce. 1881; ������ �. ������ ������ � ������������ � ������ �� ������ �������� XVI ����. 1881; �������� �. ������������ � ������ � ���-�������� ���� // �������� �������. 1882. �. II. �. 25 � 27 (��. 4), 177 � 224 (��. 5) � 401 � 432 (��. 6); �� � �����, ����� ����������� � ���������, ������ �� ������: ����������� ��������� �������������� ������ � �������-��������� ����������� � ����� XVI ��, � ����� � ��. ������ ���-�������� ����. �., 1883. �. 1. �. IV. �. 113 � 182. � 1923 �. ����� ���������� � ����������� ������ ������ ��-��������: �Socynjanie na Rusi�; ������� �. �������� ����� � �������� ������� ��� �������. 1882; ������� �. ������������ � ��������������� ������� � �������� ���������� XVI ����. // ���������� �������. �. III; ����. �������. ������� ������� ������. �. IX. �. 311; ������� �. ������� ���������� � ������. ����������� � �������������� (�� ���������� ����������). �������. 1883; Bukowski J. Dzieje reformacji w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku. 1883 � 1886. T. I � II. (� ������������ ������� �� ������ �������� ��������); �������� �. ���������� ���� � ��� ������ � ������� ����������. //������������ ��������� �������. �������. 1885. �. 79 � 89; ������ �. ���������� � ������������ ������� � ������.//������� ������. 1885; ���� �: ����� ������� ��������������� �������� � ������������ ������� � ������. 1886; Tarnowski. Studya do historyi literatury polskiey. Pisarze polityczni XVI w. 1886. T. I � II; 2-� ���. 1896; ������ �. �������������� XVI ����. ������. 1886; ��������� �. �������������� ���� � ���� ������ ����� ������ ������� � ����� ������. �������. 1892. �. II. �. 224 � 225; ������� �. �������������� �������� �������� � XV � XVII �����. �������. 1896. �. 12 � 14; ����������� �. �������������� ������������ ����� XVI � ������ XVII ����. ������. 1898. �. 141 � 184; Sobieski W. Nienawiść wyznaniowa tłumów za rządów Zygmunta III. 1902; Krasiński W. Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce. 1904 � 1905. T. l � II. (�� �������� � ��������� ����� 1838 � 1840 �., �������� ������ �. �����); �rückner A. Tłumaczenia polskie // Podręczna Encyklopedja Kościelna. 1904. T. III � IV. S. 346 � 348; Brückner A. Różnpwiercy Polscy, szkice obyczajowe i literackie. 1905; Morowski. Arjanie w Polsce. 1906; Warmiński J. A. Samuel i Jan Seklucyan. 1906. (Ha c. 267 � 419 ���� ��������� ����� ������ ������� ����������, � ������� � �����); Völker K. Der Protestantismus in Polen auf Grund der einheimischen Geschichtsforschung. 1910; Grabowski T. Literatura Ariańska w Polsce. 1908; ���� �: Literatura Kalwińska w Polsce. 1910; ���� �: Literatura Luterska w Polsce wieku XVI (1530 � 1630). 1920; ���� �: Piotr Skarga na tle literatury religijnej w Polsce wieku XVI. 1913; ���� �: Simon Simonius � wolnomyśliciel XVI w. 1913; Wotschke Tli. Geschichte der Reiormation in Polen. 1911; Merczyng H. Szymon Budny jako krytyk tekstów biblijnych. 1913; ����� �. ����� ������ � ��� ����������� ������������ ������������ � ����� � �������� ����.//������������ ������. 1914. ��. IX; Halecki O. Zgoda Sandomierska. 1914; Kruszyński J. Wstęp ogólny historyczno-krytyczny do Pisma Świętego. 1915. (��� �� �. 296 � 304 ��� ������� ��������� ������� ������); Kot S. Andrzej Frycz. Modrzewski. 1919; 3 1921 p. �������� � ������ ����������� �����, ����������� ���������� ���������� � ������: �Reformacja w Polsce�, ���� �Towarzystwo do badania dziejów reformacji w Polsce�, ������ ��� 16 ������; Chodynlcki K. Reformacja w Polsce. 1922; Fox P. The reformation in Poland, some social and ekonomie aspect. 1924. (���. �������: Suchodolski R. // �Reformacja w Polsce�. 1926. N 13 � 16. S. 224 � 227; ������� ���� �Monumenta Reformationis Polonicae et Lituanicae. Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego�. ��������� ����� ��������� ����� ���� M. ����������� (������ ��������� ���������. �. V. �. 2. �. 205 � 209). ������ ��������� (�� XIX ���) ���. � Völker'a, 1910 p.

� ������� �������� ��������� �������� ������ ���� ������ ������� ����������. ���., ���������.: Maciejowski W. Piśmiennictwo Polskie. 1853. T. I; Wiszniewski. Historya literatury polskiej 1840 � 1857. (� �. VI �� �. 549 � 607 ���� ��������� ����� ��������� ��������� ��. ������: ����������, ��������, �������������, ���볿 ������������, �������, ������ ������� ��������, �� ����������, ���볿 �����; Brückner A. Literatura religijna w Polsce Średniowiecznej. Pismo Święte i apokryfy (������ II i III); Brückner A. Dzieje literatury polskiej w zarysie. 1924; Zwolski S. De bibliis polonicis, quae usque ad initium saeculi XVII in lucern edita sunt. 1904.



1930 p. ������� .





���������    �������    ��������