���������
�������
��������
�� ������ ��������������� ��������� ������ ����������� � �������� �������� ����������� ���� ������ � �������������� ��������� �� ���� XVI ��., ����� ����� ����/ �������� ��������� ���� 1569 �., �� ������ �������� ���� �� �� ������� ������ ������ �� ���������'� ��� � ��������� ������������; �������� �������� ���� ������ ������ ���������� �������� ��������� ����������� ������ � ���������� ������, �������������� �������������� �� ��������������1. ���� ������, �� ���� mutatis mutandis �������� �� �������� �������� ��� ��������� ������ �� ��� ����, �� ��������� ������� ������ ������ ����� ����������� ����������� � ����������� � ������������ � �����, �� ���� �� ���� ���� � �����������-���������� ����2. �� ���������� ����� ��������� ���� ����� ������ ������������ ����𳿻, �� �� ���������� ���� ����, ����������� �� �������� ���������, � ������� � �� ����� ��������: 1) �������� ����� ������� ���������� ��������� ��� �������? 2) �� ������ �� ����� �������� ��������� �� ������ � ���������� ����? 3) �� ������� ����������� ������� �� ������ ������?
1 ����� ������������� �����, �� ������������ �� ������������ ���� ����� �� ������, ������� ������ ���� � ����� XVI ����� �.�. ����������� �� ����������-������������ ��� �� ������ � XVI-XVII ���� �.�. ������������.
2 ���. ������������� ������ ������ ��� ���������� �������������, ����, �� ��� �����, ����� �������� � �� �������� ����� XIX � ������� XX ��., � �� ������ ���� ��������������� ����: Sysyn F.E. Ukrainian-Polish Relations in the Seventeenth Century: The Role of National Consciousness and National Conflict in the Khmelnytsky Movement // Poland and Ukraine. Past and Present / Ed. by P.J. Potichnyj. � Edmonton-Toronto, 1980. � P. 61 passim.
������� ����: ���������� ���������� � �������� �������
�� ������, �� ����� ��� �������� ��������������� ����������� ���� ��� �� ���� XVI-XVII ��. ��������� �������� ������ ��������� ���'����, �������� ����������� ���������� � ����������� ������ � ��������� ������ ���������� ����3. ����� ������������ ��� �������� ����� �����������, ����� �� �������� ����������: �������� ����� � ������ ������������ � ������� ����������� ������ ������������� ������, �� ��������� �� ����� �� ���������� ������� ���� ���������, �� ��������������� ����������, �� � �� ��� ������, ������������� ���� ����������� (����������, ������������ �, �������� ������ ����, ��������), � ������볿 ��������������� ���������'�, ���� ��������, ����������� � � ���� ����������� �� ��'������ ������������, ����� ������. ����� ���� �������� ������� ���������/����� ��� ����� � ������ ���� ���� ������ �������� � ����� �� ������, � ���� ��� ������������ ������ ���� ��� �����������, �� � ����� ������ ������� ����������� ��������, �, ��� ����, ���� �������������� ���������� � �������� ����������� �������� �� ���� ����������� �����. dz������ ��� �������� ���� ��� � �������� �������� ������ ���� ������������ ������������: ������� �������� ���������� ������ � ���������� ����� ��� ������������4 � ����-���� ���������� � ��� ����������� ����� ����������� ������ � ������� ������� ������ ������������.
3 ���������, ����� ������� �.�. �����������, ���� � ����� �������� ����� ������ ����...�, ������� ����� ��������� ����� �� ��������� ������, ������ �� ���� �������� ��������: ������ �������, ��� ���������� �������� �� ���� ����������; � ���� ������� ����������, ��������� �����, ������� ��� ����� �������� � ���������� �������� �� ������� ������� ����� (���������� �.�. ������������ ������������. � - �., 1989. � �. 195).
4 ��������� ����� 1579-1639 ��.; ������������ � �'��� �����: Ks. Jana Wielewickiego SJ. Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie / Scriptores Rerum Polonicarum. Vol.7, 10, 14, 17. � Kraków, 1881 � 1899; �������� ��� ���� ����: Kraków, 1999. ��� � ������������ �� ���, ��������, �� �� ���� 1-5. ��� ������������ ���.: Poplatek J.Jan Wielewicki � jego Diariusz // OiRP. � 1969, t. XIV. � S. 59-88.
������ ���������� �� ������� �. ������������, ������ �� �������� ���������� �������� ����� ������� ���� [fructus animarum], �� ���� ����������� ����� ���������� ����� �� ������� �������� �������� � ���������� �������� (�����������) �� ����������� (������������). ҳ � ���� ������������� � ����������� �������� �������� � �������� ������ (��������� �������� ����� ���������� �������� ���������� �������, ���� ���� ���������� ������� ����� ������), ���� ����������� � ������ �����, ��-��: �60 ������� �������, ������� ���������� [60 partis haereticorum, partis schismaticorum] (t. 2, p. 33). ��� � � ��� ��������� ��������� ����������� �� ���������. � ������ ����, ������� ��������������, ���� ����� ����������⳻, ���� ���� ������ ����������, ����������� ������ ������ ���, �� � ����� ������ � ���� �� ���� ���, �� ����� � ����� ����: prope centum (t. l, p. 113); plusquam centum (t. l, p. 132). � ������� ����, ���� �������� �� �������� ��������� �� ����������� �������� (���� schismaticus quidam, haereticus nobilis ����), � ���������� ���, � ���� ������ ������ ����������. �� ����� ����� � ���������� ��������� �� ����� �������� ����� �������� ��������, ������� ��������� �������� � ����� ������ (t. l, p. 178-80; t. 3, p. 72-86). ������, �������, �� �����������, �������� � ���� �� ��������, ������ � ����� �� ������ ����� ������� ��� � �������� ���� ��������� ������� � ���������� [cum admirabili animarum fructu et plurimorum haereticorum, schismaticorumque conversione]. ������� �� ����� admirabilis fructus ���������� ����-������, � �� �������� ���� ��������� �������� �����������. �� ���� � � ������� ����� ������, ����, �� �������, �������� ������� �������� � �����������, �� �� ����� �������� ���������� [non facile est numerum inire: t. 3, p. 80]. ���� � �������� �� �������� ����, �� �� ������������ ���������� �� �������� ��������� ������, ������� ��� � ��� ���� ���������. �� � � ������������ �������, �� ��������� � �����������. ����, ������ ������, �� ������ �� �������� ����� ������� �� ������ �������� ������� ���� ����� ����������� ���������� (����, �� ������, �� ��� �� ������� �. �����������), �� �� � �� �����, ��� ���������� ���������, ����� ��������� ������ ���������� �������5, �� ����� �������� � ���������� ������ ������ ��������� ����.
����� ������ ����������� �������� ������������� ��������. �� ������ �����������, �� �������� �����-������ ��� �� 1610 �. ����������� 48 ������������� ������������, � ���� ���� ������ ����. ����� �������� �������� ������, �� � ��� � ����� ������������. ���������, ����� �������� ������� ����� ������������� �������� �� ��� ��� ��� ������ �� ����, ���� �� �������� ��������� ���� (��� �� ����-��������!) ��. ��� ���������6. ����� ������������ ���� ����, ��������� � ����� �������� XVI ��. ���� �������������� ���������, ������ ����� ��������� ��������������, ��� �����7 ����������, �� ������ ��������, ������������, � �������� � 1606 �. ��������� ��������� ��� ����������� (� 1618) ��� ����������� ����, � �� ���������������8. �� ����������� �������� ����� � ���������, ������� ����, �� ��� ���� ����������� ������� ����������� ��������, ����������, ����� (���. �������� � ����������� ������� 1634-50 ��. ����� ������� ������ �� ���� ������� � ������� ���������'� ����� � ��������������� �������� 1638-49 ��. ��� � ������������� ��������� ������� 1633-48 ��. �������), ���������� (���. ������� ��������� � ���������� ����� ������ �� ����-��������� ����������), ��������� (������ ������� ������� ���������� ��������� �������� ������ �����������) �� �������� �����.
5 ���.: Korolko M. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. � Warszawa, 1990. � S. 96-97.
6 ���������� ��� ������� ������� ���� ���������� �� ������������� ������ ���.: Latacz �. // PSB. � �.4. � Kraków, 1938. � S. 277-78.
7 ������� (��� ����� �����������) ���� ������� ���������� ����������� ������������� (���. �������).
8 ����� ��� �������� ��. ��� �� ���������� ��������� ���������� ����� �� ³����������� (������������ �.�. �������������� ���������� �������, �������� �� ����������� � ����� XVI � XVII ��. � ����, 1911. � �. 85-86), ���� ������ ����������� ���������� ������ ��� ��. �������� � � ����� ������ ��������� ��������� �� ��������� ������ �� 2 IX 1607 ��������, �� ����� ������ �� ������� ������, ������������ �� ���� � ����� ����� [e venuto a l'unione de la fede nostra]. ���� �����.: Acta nuntiaturae Poloniae. T. XVIII: Franciscus Simonetta (1606-1612), vol. l (21 VI 1606 � 30 IX 1607) / Ed. Adalbertus Tygielski. � Romae, 1990. � P. 342-43.
�� ������� ����� �� ������� �������� ������ ������������, ������ � ����������� ������ ����������� � ������ ������� ���� � ��� ������������, � ��� ����������� ��������� ����������� � �������� ��� �������� ������ ����������� ������ ������ � ����-�����������, ����������� �������� ���������� �� ���� ������. ���� ��� ������������ ������� � ��. ��� ������������ ������������; ���� ����� ��������� ���� ����������������� �������� ���������� ������ �� ����������, � �������� � �� ������ ������ ����� ������ ����������� �� ������ ����������. ������ ���������� ���������� ������������-����������: ��. ����� (1575-1610), �������� �������� ��������� ���������'�, ������� ����� ������ ���������� �� ���������� �, ��������, ��� ��������� � ��������� �������������� ��������9, � ��. ������ (��. 1586-1622) �������� �� ���������� ����������� �� ��� ����� ������� ������ � ������� � 1617 ����10. ��� ��������, � ���� ����� ���� �������� ������ ����������� �� ����-��������, ���������� �� ����-���� ����������� ������� � ����� ��������� ����������� ������ ��������������� �Sarmatiae bellatores� (1631)11 �� ��������� ���������� ������ ����������� �Orbis Polonus� (1641-43)12.
9 ���� ��������: Byliński J. // PSB. T. 32. � Wrocław etc., 1989-91. � S. 482-486 (�� ����� ������� ����� ������ �� �����������, ��� �� ����������� ������� � ����� ������������������ ��������� � ��. �����������).
10 Maciszewski J.//PSB.T. 14- Wrocławetc., 1968-69. � S. 60-62.
11 Simon Starovolscius. Sarmatiae bellatores. � Coloniac Agrippinae, Apud Henricum Crithium 1631. �������� ����� �������������� ������� ������, �� ������� 1639 ����.
12 Simon Okolski. Orbis Polonus ... in quo antiqua Sarmatarum gentilitia ...specificantur et relucent. T. 1-3. � Cracoviae, In officina Fr. Cacsarii 1641-1645.
�� ��������������, ��� ����� ������, �� ����� �� ���� � ����������� ����� �� �������, ����� ���������� � ������� ����� �� ���������� �� ��������, �� � �������� �� �������� ���㳺�� [Pavolociam ad paenates in urna asportato, licet Graecanicae religionis fuerit, p. 220]. ������ ���� ������ ��� ����� ����� �� ����� ���������� ������ ����������� ������ �������� �������: ��� ������, ���� ������� ��������� �� ���� ����� ������� ������, ��������� �� ���� � �������� � ���� ������ ����������� [Chyoviam ceu gremio Sanctae Ecclesiae Romanae aggregatum deduxerunt et in ecclesia Ordinis Praedicatorum deposuerunt, t. 2, p. 653]. ������ �� ������ ����, � ��������� ������� ����� ������, ���������� �������������, ��� �� �������� ����� ������� � ������� ������� ����� �����: �³� ��� ���������� �� ����� � ���, � ���� ����� ������� �������, � �� �� �������� ������� ��������� ��, �� �� ������ � �� ������, � ��������, ���������� �� ���� ������� ������, �� ��� ������ ���� ������, �������� �������� �������� [Kioviae demum in templo sodalium Divi Dominici tumulo illatus est, cujus id non extremae laudis fuit, quod primus ex familiae suae ultimus ad gremium Romanae Ecclesiae redierit, a qua Graeco Schismate infecti majores sui recesserant]13.
��� ����� � ���������� ������ ������������ ��������� ������� ���������? ��������� � ����������� ������, �� ������������ � ��������, �� ��'������ ���������'� ���� �� ��������� ������� � ��������������� �������� ������ �� ����������. ���, ��������� ������� � ������ ������ ����������� ������ ������ ��� ����������, �� � �� � �� ���������� � �� ����� ����� �� �������������� ������������. � ��������� �� � ������ ���� ���� �� ��� ��� ������ ����� ���������, �� ���� �� ��� �����������.
������ ����������� ������ ���������� ����� �������������� ������ �� �������, ����������� ��������� ��������14 .
13 Kobierzycki S. Historia Vladislai Poloniae et Sueciae Pńncipis. � Dantisci, Sumptibus Georgii Forsteri 1655. � P. 234.
14 Simon Starovolscius. Sarmatiae bellatores. � P. 228-230.
�������� � ������ ����������� �������� ��� ����� ��������� ����� �� ������ ������� ������ ������������� �����: �����, �������� ������ �������, ���� ����������� � ������� ����� � ��������� ������� ���������� ������� ��, �� ������� ��������� [Cum enim gravi Schysmate detingerentur, et in captivitatem hostibus obvenirent, fidem Catholicam Romanam votis conceperunt et liberati fuerunt; t. 1, p. 545]. ���, �� � ��������, ����� �������� � ������ �� ���� ����� ������: ������� ���������, ������ �� ���������� ������, ����� � �������������� �������� ���... � ������� ��� ���������. <...> ������ ��������� ..., ����� �'��� ���� ������ � ������ ����� ���������� � ����� ������15, ���� ���� �� ������� ������� �������, ����� ������ ������ � ��������� �� �������, ����� ���������� ���,... ���������� ������ [Samuel Korecki in captivitatem Turcicam deductus, agnovit Constantinopoli veram fidem... et brevi temporis spatio eliberatus fuit. <...> Carolus Korecki... a Sudermanorum Duce �� Tyrano Sueciae quinquennio detentus, dum haereticorum dogmata repudiasset, schisma Russorum abiecit, ac veram et sanctam Catholicam fidem amplexatus fuit... in patriam rediit; 1.1, p. 545].
�������� ������ ���������� ����� � ������������ ������ � �������, ���� ��������� �� 1637-1647 ��. ����� ��������� ������� �� ������ ������ � ������ ���������� �� ������� �������. �� ��������� ����������� (� ���� � ����� �������� ����?), ���������� ���� ������� �� ������� ��������� �� ����� ����� ��� ������������ �������������: ������ ����������, �� ��� �������������� ����� ���������� ����������� ��� ���������� � �������� ��� ��������� ��������� �������, ���� �������� ���� ��� ��������� ������ ���� � ����� ����� ������ � ������ ��� ��������16, � �� ������� �� �� �� �����������, ��� ������� �� �������, �� ������ [� ������. � �. �.] � ������ �� ����, � ��� � �����, � ������ �� ����� ��������, � ����� ���������, ���� � ������ �� ����� ��������, ��� � ���� � ��.
15 ����� ������ ��������� � ���������� ����� � 1608-1613 ��.: Maciszewski J. // PSB. T. 14. � S. 59. ����� ������������ ��������� �������� ������ �� ���������� � ����, ���� � ������ ������� ���� ������ ��� ����-����������.
16 ��������, �� ������ ������������� ����� � ������� ��� ������ ����� �� ��������, ��������� �� ������ �����, �� ����� ���� ������������� ������� ��������� ���������� � ���������������� [�� Prestre Grek a Constantinople] � ������� ������������ ����������, � ������ ���� �� ��������� ���������� ��������������� �������, ���������� ����� ����� ������ ����� �������� �� ʳ������ (Charle de loppecourt. Histoire sommaire des choses plus memorables advenves aux derniers troubles de Moldavie... � Paris, 1620; ������� ������ �� ������������: Tesauru de monumente istorice / Ed. A. Papiu Ilarianu. T. 2. � Bucuresti 1863. � P. 123-125). ��������� ����� ����� ���������, ��� ���'���� �������� ���� ���� ���� ������ ���'����.
���� �� ������������ �� ����������: �...���� �����, ��������� ������, ��������� �������, ��� ����� ������������ ���, ����� ���������� ������� ��� ������, �� ������� ���, ������ ����� ��� ��� ����: ����� ����� ������ ��� �� �����, ����� ������ � ������� ������17.
����, ����� ���� � ��� �������������� � ������������� ������� ���������� ��������? �����, ������� � ����������� ������� ����� ������ ���, ����������� �� ������������: ���� ����, �������� ���������, �� ��� �������� ������ �������� �� ������ � ������� �� �'������� � �������������� �������� ����� [quam optimus maritus a schismate rctraxit et unitam fideii Romanae orthodoxae reddidit; t.1, p. 550]. �����, �� ������, ������� ��� ��, �� ����� ������ �������� ���� � ��������������� ���������'� �� ��'������� �����, ����� �� ������ ������, �� ��� ������� ���. �������� ���� ���� ������, ��� ����� �������, �� �� ����� ������ ��������� �� ������� ���������� [primus inter duces Coreccios Catholicus factus, t. 1, p. 551], ���� ������ ����� ����������� ����-���������, �� ��������� ���������� �������� ���� ��������� � ����� ������ �����������18. ��, ���, �� ����������� ������ ������ � ������� ���������� � �������� ������ ������� ������������� ������, �� ���� ���������� ������ �����, ������ ���������, ������� ���������� �� ���� ������������ ���������, � ������� � ������� ������, ��� ����� �������� � ������� �� � �����19. ������, ��� � XVIII ��. �������� ������ ���������, ������� ����� �� ������ ����� �� ������� 1623 �., ���������� ������ ������ ��������� �� ��������� ��. ���������� �����������: ������� ���������� �����, ����� ������ � ������� �������� ��������, �����-������ ������� ������������� ���������, ��� ����������� ����� ������ ���� � �������: �A ty, Popie-chłopie, coś tu miał czynić? Wypchni do zabitej śmierci tego nieszlachetnika!�.20
17 ���������� ��������� // ����� �.�. ��������� ������ � ���������� ���������. ������������� ����������. � �, 1971. � �.133.
18 X. Andrzej Skibicki SJ. Namiot zacnemu ciału XJM Karola Koreckiego... � W Lublinie Pawła Konrada, 1633.
19 Niesiecki K. Herbarz polski / Wyd. J.N. Bobrowicz. � Lipsk, 1839. � S. 236 (����� �������: ����, 1728-1743).
20 Jakub Śliwski. Rocznica sielska za duszę Alexandra Xiążęcia JM Ostrogskiego... w r. 1623. � S.d., s.1.
Ha ����� ����������, �� ��������� �� ������� ��������� ������������ ��������, ����������� ������� ������������� �����������, �� ��� ��� ��� ��������.
���������� ���糿 ������ ����, �������� �������� ����������, ������, ��������� �� ���� �������� ������ XVI ��., ����� �� ���������� � ������ ��������� ������. ������������ �� ������ (�� �������, �������) ������, ���� ����� ���������� ������������� � ��������� �������� �� ��, �������� ���� � � ��� ������: ������� ����������� ��������� ��������������21, �������� ������� ������ �������� �� ����������22, ������� �������� � ��������� ������� ������23 , ������������ ������� ����.
21 ���. ������ ��� ������������ (�� 1593 �.) ��� ������������ �������������� ����-���������� ��� ���������, �������������� �������� (Ks. Jana Wielewickiego Dziennik ... � T. l, s. 174), � �������� ��� ����������� ������������-��������� ��. ���� ����������� ����� ����� ����.
22 ���. �������������� ���� ������ ����� ���������� ������� ��������� ������� � ������� ������ ���������� 1565 p. (Pamiętniki o dawnej Polsce / Zebrał Jan Albertrandi. � Wilno, 1851. � T. 2. � S. 212-213); ����� ���. ������� ����, �� ������ �������������� ������ ������ ����� ��. ��� ����������� (Ks. Jana Wielewickiego Dziennik ... � T. 5, S. 105-107); �� ���� � ��� ����������� �������� ��. ������ ���������� (���. ����) �� ��� ������� ������ ���� �������� ����������: ���� �� � ������ ���� ������� ������, � �� ��� ���������� ��������� �� ����������� ���� �� ������ �������� ����� (�������� ����� ������ // ����� ���. �. �, �. 7. � ����, 1887. � �. 97).
23 ���. ������ ������� ��������� ��� ����� ��. ������-���������� ����������� �� ����-���������� �����: ������ ����� ������ ��� ����� ��� ������, �� ����, �����, ��� ��� ���������� � � ��������� �������� ���������� ������� ������ ����� ������ ��, ������ ����� ������� ���������� ������� (Jaroszcwicz F., SOFR. Matka świętych polska, albo żywoty... � Kraków, 1767; �� �������� 1850 p. � c. 267-268; ��� ����� �����: Niesiecki K. Herbarz polski. � T.7. � S.187).
�������� ���� �� ���������� �� �������� ������ �� ������ ����� ������, �� �� �������� ���� ������������ ������������, �� ��� ����� ���� � ���������, ���������� ������ ��������� ������. �������, ������� ��� �� ��� �������� �������� ������ ������� �������� � �� � ��������� ���, ��� � � ���� ��������� ������, �� � ����� � �������� ���������.
�� �� ��������� ���������? ������� � ��������� ������ �����, ������������ ������ ���� �������� � ������� �� ����� ������. ��� ����� ������� ����� �������� � ���������� ���� ���������� ���� ��� ���, � ��� ���������� ���� ��������� ������� � � ����� ����� ���������� ����, ���������� � ������ ������. ��������������, �����, ���� �������� ��������� ���� �� ������: ������� �������� � ��������, � ����� � �������� ���. ����� �������� ������� �������� �� ����� �������� �������, �� ������������ ������ �� ������ �� ����. �������, ����������� �� ������� ��������� �� ������� ����������� ���������� (�� ����� ����������� �� �������, ��� � ��������), ��� � ������ �� ������ ����������� �����������. ���������, ��������� �������� �����, ���������� � ���� ������������� ��. ��� ���������� ��������� � ���������� ������� ���������� ������������, ���� ������������� ��������� ���� �������� VII �� 27 VII 1532 �.24 �������� �� 1547 �. ������� �������� ��� ����� ���� ������� ����'������ ���� ���� ���糿: ����� ��������� ���� ������� ��������� � ������������ ����, �������� �� �������� �������; ���������� �������, �� �������� ������� ������� �������������� ������ ����� �����, �� �������� �� ������� ������ ��������, ����, ����� � ������������ ������, ����� ���� ���� �������� �� ���� ����� �� � �� ������ ���������� ������, �� ��� � ����� � ������ ���� ��� � ����� ����25. ϳ�����, ��������� XVI � �� ������� XVII ��., ���� �������� ����������� ������� ������ � ��'���� � ���������� ����� ������ �����, ���� ����� ���������� ����� � ����� ������ ������: � ���� ������������� ��. ������-���������� ����������� � ���������� ������ ����������� ��� ����� ����� ���� �������� �� ������������ �������, ������� ����� �������� � �� �����������, � ������ ������ � �����, �� ������������. �������� � ���� ������������� ��. ���������� ����������� ����������� � ���������� ����� ���������� �������� ��������� ���������� �� ������������26, � ������� � �� ���������.
������� �� ��������������� �������� ����������� ��� ������ �������������, �� ����������� 򳺿 �� 򳺿 �����, ��������� � ������� ����, ������ ����������, ���� �� ����������� ������� �������� ���������. � ��, �� ����� ������� ���� ����, ��������� ����� �� ������ ���� ��������� �� ����������� �������� ��������. ����� ��������, �� ��� �� ��������� ��������� ������ ��������, ��������� ���� ������� ����� ��������� �� �������. ������ ������� �� ������� ������� ���������� ��������� ����� ó����������� ��������� (������� �������������, �� 1569 �. ����������, �� 1572 �. ��������27, � 1579) � ����������� �������� ����������. ��������� �-���� ��� ����� ���� ������������ (� 1582 �. �� ��. ������ ���������); �����, �����, ������������ (�� �������� �� �������� �� ������ ����� �������� ����������������, �� ����� ����� ������ 1590 �.28); ����������� ������ ������ ������ (� 1593 �. �� ��. ������ ����������, ������ �� ������� ���������) �������; ���������� ������ ���������� (� 1600 �. �� ��. ������ ������������) � �����������, ������29. �� ������, � ������ ������� ������ ����� ���� �������� �� ��������� (�� ��� ��� ��� ������������) �������, � �� ������� � �� ������������, ���� ������������� ���� ��� �� ��������.
24 ������������ �.�. ������ ������ �� ������� ����� � ������. ��. 2. � �., 1994, � �. 111. ��������� �������, �� � ��������� ��. ��� �� ���� ������ �� ��� ����� �� ����, �� ����� �.�. ������������ (����� ���������� �� 1530 �., ���.: J. Wolff. Kniaziowie... � S. 332), � ���� ��� ������� ��������� ����.
25 ����� ���. � �., 1909. � �. VIII, �. 3. � �. 19.
26 ��� ������� ����������� ����������� ����� ���������� ����������� ����� ���������� (� 1618) �� ����� ����� (� 1619) ���. ����������: J. Kus. � Wielkie, ale krótko trwałe oyczyzny nadzielę...� Adam Konstanty i Janusz Paweł książęta Ostrogscy, wojewodzice wołyńscy // Muzeum w Jarosławiu. Zeszyty muzealne. � Jarosław, 1998. � S. 7-8.
27 Lulewicz H. Skład wyznaniowy senatorów świeckich Wielkiego Księstwa Litewskiego za panowania Wazów // Przegląd Historyczny. � 1977. � T. LXVIII, z. 3. � S.427.
28 Seredyka J. Księżniczka i chudopacholek: Zofia z Radziwiłłów Dorohostajska, Stanisław Tymiński. � Opole, 1995. � S. 19-20.
29 ������ ������� ��� �� ����������� ����. ��������������� ������� � ��, �� ���� �� ����������� �������� ����� ��� ����������� ��������, �������� ����� [haeretici, praesertim ariani] �� ���� �� ������������� ������� ��. �����: Ks. Jana Wielewickicgo Dziennik... � T. 2, S. 50. �� ���� � � ���� ��. ����� ����������� �� ������ (�����, 2 III 1604), �� ��������� �������� �������� ������ ���������� �� ��� ����������� �� ���� ��. �����: BCz., rps 320, nr 42, k. 155.
����� ����� �� �������� �������� ������ ����� ���������� ��������� ���������. �������������� �� ���������� ���������, ���������� ������ ������, ��� ������, �����, ��������� ������ ��������� ����� ��������� �������� �������. ���������, �� ��������� ������� ����������� ���'��� ���������, ����� ���� ��������� ����������-�������� ��. ����� ��������� ������������30, ��������, �� ������� ���� ���� ������ ����������� �� ������� �������� ������, ���� ������� � ��� � ���� 18 ���� (1611-1629). �� ������ ����� ����������� �����, ������ ��������������� ���������� ������ �����������, ���� �z wielką pilnością odprawowała nabożeństwo osobne i społeczne�, ����� ��� ������������� �w czytaniu Bibliej Pisma Św.�, ��� �������� ����� � ������ ���� � ���������� (�kwoli czemu nadwornego chowała kaznodzieje, który codzień rano i wieczór napomnienie i usługę do nabożnych czynił modlitew�), ��� ����� ������ � �������� ��������, �do pobłiższego stawiając się zboru�31.
����� ������ ����������� ������ ������ � ������ ������������� ��. ���������� ����������� � ��������� ���� ���������. ������� ����, ��� ��� ������ ������� ��������32, ���� ����� ������� � ��������� � ����, �� �przy rożnej małżonka religiej niezgod uchodząc, poddaństwo oświadczając, zgodliwą jednością wszytkich budując�33, ����� �do tego Kościoła jeździła, gdzie Xiążę kazałï¿½34.
30 ��. ���� (� 1629), �����������, � 1604 p. ���������� ������, ��������� � ������������ ������, ������ ��������� (�� ���������� ��������), � � 1603 �. (�� � 1594 �., �� ����� ������) ���� ����-���������. ��� �� ����� �������� ���. ���� ���������� �����, ������������ � ����� �������������: Dobrowolska W. Młodość Jerzego i Krzysztof a Zbaraskich. � Przemyśl, 1926. � S. 45 (przyp. 5).
31 X. Andrzej Węgierski. Kazanie o wyznaniu wiary ... na pogrzebie sl. p. JO Xiężny JMP Marianny z Leszna Zastawskiej... Dnia 27 Maja RP 1642-S.d., s. l.
32 �� � �������� �� ���������, ��� ��������� ����� ����� ����������: �którą nieraz przede mną świętą nazywałï¿½ (Jakub Śliwski. Rocznica sielska...).
33 M. Kmita. Trzy matki urodzeniem, pobożnością, potomstwem ozdobione. � W Krakowie, w drukarni Chr. Schcdla RP 1639. � S.15.
34 �� �������� � � ��������� ������� ���������� �������� �������� ����� ������ �: W.X. Martin Hincza. Złota korona abo kazanie napogrzebie JO Xiężny Anny z Sztemberku Ostrogskiej... dnia 7 Stycznia Roku 1636... � W Krakowie, w drukarni Fr. Cezarego RP 1636.
�� ����� ���������� ������� ���� �� ������ ������� ����� � ����� �����: ������� �������� �������, ���������, ������� ���� ����, ��������� �������� ��������� (� 1579), � ������������ ����, ����� ����� ������� � ������, �� ������ � ����� �� �����, ��. �����, ���� ���������� ���� ������, �że i wedle religii swej i ostatni proźbi swej przyrodzonej matce oddana będzie�35.
���, ������ � �������� � ���� ������� ������ �� ���� �� � ���� ������ ������������. ���������� ������ �������������� �������� �����, ���� �� ��� ���� �������� � ��������, � ����������� (��������������� ������� �������� ������). �� � �����������, ��� � � ������������ ������ ����� ���������� �� ���������� ������� �������36, ��� �����, �� �� ������� XVII ��. ����� �������������� ������ ����������� ���������� �� ����������� ��������, � � �������� ��������� �������� �� ���������� �������� ������ �������� ����� ���������� ����� (�� ������� ���� ������� �������� ������ �� ����� ������������ �������� ���������, ��������� � ³��������� �������������� ����� 29 XI 1643 �według greckiego obrządku� � ���������� ������, �������� � ��������� �����37).
�����, �� ��������� ������������� �����, �� ����� ����������� ����������������� �� ��������� ��� � �������� ��������� �� ������������� �������� �� �� ��������� �� ��������� ������� ����� ������ ������.
35 �������, 17 XI 1579 (AGAD, AR, dz. V, nr 11077, k. 9).
36 ������� ��������� ������������ ������ �������� �������� ������������ � ������������� ���� (Kriegseisen W. Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII � XVIII wieku. � Warszawa, 1991. � S.53). �������� �� �������������� ������ �������, �������� ������� �� ���� XVI ��. ��������� � ������������ ������������ ������� ������ � ���������� (������ �. ���������� ������� ����������� ��������� 1595 ���� // ������� ���. � ����, 1996. � �. 231- C. 421, ����. 38). �����, �� ����� �.�. ������� ������������� �������� ������� ��������� � ������� ������� ������ ��� ��, �� ������ 1652 �. ������-�������� ��������� ��������� ���������� � ������������ ��������, � ���������� �w cerkwi murowanej� ������� ������������ Gerlicz J. Latopisiec albo kroniczka / Wyd. K.Wł. Wojcicki. � Warszawa, 1853. � T.1. � S. 141).
37 Radzywiłł A.S. Pamiętnik o dziejach w Polsce / Przełożyli i opracowali Adam Przyboś i Roman Żelewski. � Warszawa, 1980. � T. 2. � S. 369.
� �������� ���������� ��� �� 1634 � 1649 ��. ������� ������� ����������� ��� � ������������� ���������: ����������, �� � ���� �������� �� ���� ����� �� ����� ������������ �������, � ����� ��, �� ������ ���� ��� ������ ���� ��������� ���������� � ����� ����� �������, � ������ ��������������� ����������� ��� �������� �����38. �� ���� ������������ ������� � ��������� ����������� ���������� �������� �������� 1584-1688 ��. ���� ����������� ����-������� � ����-������������ ������������� ������ ��. ��� (�� ����������� ������������� ����� �� ������� ���� ����� ������ � ������� 90 ��������)39. �� ��������� ��������� �� ��������� ��������� ����� �� ��������� ����������� �� ��� ��������� �� ��������� ������. ��-���� �������� �������, �� ������������ �� ������� �����, ��� ������ ������ ��������, ���'����� � ������� �����������, � ���������� 1609, 1634, 1649 � 1663 ����. ����, � ����� ��� ������ ���������� �� 30 IX 1609 ������:
�Z piątka na sobotę dwie godzinie z północy zaczęło się nabożeństwo nasze w cerkwi Borysa-Hleba, moskiewskich patronów,... na którym w niedzielę i na mszej, i na nieszporze był Król JM.... Wielka wojska liczba przez całe dwa dni trwała na nabożeństwie, spowiedzi i communie odprawując�"10.
� ��� ����� � ���������� ����, �� �� 28 XII 1634 ���������� ��� ���������� � ��������, �������� �� ���������� �����, ������� �������� � ����� � �������� �� ��������:
�Ten rem memorabilem [���'���� ��] uczynił, gdy przed śmiercią prosił o ministra luterskiego, a powiedziano mu, że niemasz, jeno calwiński. Nie chciał go przyjąć, a prosił o księdza catholickiego, przed którym rewokował i wyspowiedawszy się szedł na śmierć�41.
38 ����� ���. � �. VIII, t. 3. � C. 588-589, 614-616.
39 Sierocka-Pośpiech M. Chrzty różnowierców w Starej Warszawie w latach 1584-1688 na podstawie rejestracji metrykalnej parafii św. Jana w Warszawie// Miscellanea Historico-Archivistica. T. XL- Warszawa, 2000. � S. 211-222.
40 Diariusz drogi Króla JMci Zygmunta III od szczęśliwego wyjarduz Wilna pod Smoleńsk w roku 1609 / Opr. Janusz Byliński. � Wrocław, 1999. � S. 89.
41 Diariusz drogi JKM pod Smoleńsk r. 1634 // AGAD, AZ, rps. 3031, k. 30.
�������� �� ������� ��� �� ����� � ����� 1649 �. �� ��������� ������ ���������� (�������) ������������ � �������� ����� ���������. �� ������ ����������� ���������� ���������� ���������� ����������, ����������� �� ������ ���������, ������� ���������� ���� ��� �������� ����� ����������������� ��� ���� (� ��������, �� ���� ���� ���� ����������� ���, �� � ��, �������� ���������� ��������� ������������ �� ����� ����):
�Skonał z bardzo piękną dyspozycją, bo kiedy go pytano jeżeli chcepopa, odpowiedział: "Trzeba tu 40 popów". Więc księdza? "Woli, prawi, wiadro wody zimnej". A wszystko wzdychając i za łeb się rwąc ingeminabat [�������] te słowa: �Albo to lada co 30 000 [�����] stracić�42.
�����, ����� �� ������� �������� ������ ���������� ��������� ����������� �� �������, �������� �� 25 XII 1663 �. �������� �������, ���� �� ������� ���������:
�Na samo Boże Narodzenie wziąwszy wiadomość JMPan Machowski, pułkownik, iż Moskwa [������� ��� ������� ������. � �.�.] chce nocą na nich uderzyć, skoro wysłuchawszy służby Bożej u popa, bo księdza z sobą nie mieli, zjadłszy obiad ruszyli się ku Kijowu�43.
42 Relacja o zniesieniu Krzyczewskiego, pułkownika kijowskiego. ���. ��: �. ����������. �����. �. 2: ������ ������ � �������� ����������� ��������� �� �������� �������� ������� �������������.� Գ���������, 1980. � �. 593.
43 Jcrlicz J. Latopisiec... � T. 2. � S. 84 (� ������� ��� ����� ������ �� ����� 25 X 1663, �� � ����� �������, �� ������� ��� ���).
44 Machynia M. Sanguszko (Sanguszkowicz) Roman // PSB. T. 34. � Wrocław ctc., 1993. � S. 504.
45 dz��������� ���������: Lulewicz H. Skład wyznaniowy senatorów... � S. 430.
�� ���� ������ ����������� ���'��� � � ������, ��������� ��, ������������ ������ �����������, ���'������� � �������������� ������������, �� ���������. ������ ����� ��������:
� ��. ������ ��������, �������������, ���� ����� 1571 �. � ����, ������ ��������� �������� � �������� �������, � ���� ��������� ��� �� ������� ����������� ������ � ���������� �������� �� ������44;
� ������� ��������� �����, ������� ��. ����� ������� �����������, ������ � ������ �� �������������45, ����-
���� 1598 p., ����� � ���� ��������, � ����������� ������������ ������� ����� �� ���� ����, ��� �� �� ����������� �������, � ������� ������� ��� ʴ����;
� ��. ����� �������� ������������, �����������, �������� ����� � �������� �������� ���������, �����������, 1596 �. � ������������� ��������������� ��������46;
� ������ ���������, ������ ����� ����� ������-���������� (�������� � ���������'�, ������ ���������-�����������), �� ������, ��������� ������� �������� �������, ������� 1600 �. � ������������� ����� � �������47, � �� �������� �� ��������, �� ���� ������� �ciało moje grzeszne pogreść w Wilnie podle siostry mej u św. Stanisława w kaplicy�48.
� �������� ���� ������, ��. ������ ����������� �� ������ ����������, ��������, ��������, � ��������� �������������� (1610) �� ���������� ���������������� (1622) ����������;
� ��� �����, ���� ��������� ��������� ����� ��������� ����� �� ����� ������������, ���������� � ���������'� ��������-����������, �������� 1611 �., ����� � ���� ��������, ����� � �������� � ������������ ����� � �������� (�����)49;
� ����� �����, ����� ��. ��� III �����������-���������, ���������-����������� (�� ��������� ����������� ������), ������ ���� ��������, ���������, ������� 1612 �. � ������������� ����� � �������50 ����� � ����� ������;
� ��. ��� ��������� ��������������, ������, �������� 1616 �.(?) � ����� ����������� ��� �������� � �������51.
46 Stccki T.J. Z boru i stepu. Obrazy i pamiątki. � Kraków, 1888. � S. 181.
47 Lulewicz H. Radzywiłł Krzysztof zwany Piorunem h. Trąby // PSB. T. 30. � Wrocław etc, 1987. � S. 275.
48 �IJ���. � �. 25, ��. l, cnp. 61. � ���. 525.
49 Rachuba A. Sapieha Jan Piotr // PSB. T. 34. � Wrocław etc., 1993. � S. 623.
50 Simon Okolski. Orbis Polonus. � T. 2. � P. 345: Ultima vero ducissa sepulta est Sluciae in Ruthenorum Ecclesia, licet fuisset catholica, sed suus maritus haereticus ibi eam sepeliń curamt.
51 Latacz E. Czartoryski Jerzy // PSB. T. 4. � Kraków, 1938. � S. 278. ������������ ���� �����, ������ ��� � PSB, ���. � ����. 125.
����� �� ������ ��� ������ ������� (� ����� ������ ����� ���� � ������ ����������) ������, �� � XVI �, ���������, �� � ������ ������� XVII ��. ���� ���� ��������� ���������� �� ��� ���������� �������������, �� ���� ������������� ������� �� � ������ ��������� �����������, � ��������� �� ������� � ����� �� ������� ��� ��������� ���� �����������, �� ��������������� ��䳿. ������, �������� �������� ������� ������, �� 1554 �. �������� � ������� ������� ��� ������� �� �������� ��. ������ �������� (��������� ������ ������ ���������), ��������� � ���� ������� ���� ��������� ���� ������� ����� � �� ������� ���������� ����� �� ����, �� �conduct mu był česky spiwan ... na čtyry hlasy�52, ��� �� ������ �� �������� ��� �������� ����������� ��������, ���� ��������� ���������� ����������� ����� �����.
�������� �� �������� ����������������, ��������������� ����������� �������� ��������. ����������� ��� ��������� ��������� � ����������� ������������ ���� �������� ����� (1606), ���� �� ����������� ����� ����� ����: ���� �� ���, ��������� �� �����������, ������� � �����, �������� ����'����� �� ������ ������� �����, �������� �� ���������� � ��������� ���� ������ [dentibus dilaniarunt], ���� ���� ����������, ������ ������ �� �������, ��������� ��� �� ������ [quieti, nemine ałio laeso, cum suo curro constiterunt]53. �� ����� ����� ������ ��� ��� ������� � ���� �����, �� ������� ��� ���� ��������� �� ��������� ������� �������� � ������ ����� ��������� ������, � ��� � ����� �������� ���. ���� � �������� ����� ���� XVI � ������� XVII ��. �� ����� � ��� ��������� ����� ��������������� � ���� ����� ������� ������� ����� ��. ���������� �����������, ����� ��������� ���� � ��������� ���������, �� ����� ����� ��. ���� �����. ����� � 1603 �. � ��������� �������� ����� ������������� ������� � ������� ������������� ����� � ������, ����� � 1636 �., ��������� ������� ������ � �����, ������������ �� �� ����-����������� ������� � ������������ � ����������� �������������� �������54 (�� ��������������, �� �������� �w dzień samej Wielkiej Nocy�55,
52 ���. �� ��ﳺ� 1835 �. � ���������� ����� �����: BJ, odział rękopisów, nr 3729, t.2. k. 18-19.
53 Ks. Jana Wiclcwickiego Dziennik.... � T. 2, S. 231.
54 ���������� ���������... � C. 137-138.
55 Teratourgema lubo cuda... Ojca Athanasiusa Kalnofojskiego... � W drukarni Kijowo-Pieczarskiej R.P. 1638. � S. 60.
����� �������� �������� ��������� ���� ������������ ������ �� ������������� ����� ����). ����� ������, �� ��������� ������ ���� �� ����� �������� ��� ������� ����� �������� ����-���������� ������. ��� ����� ������� ������� ��������� ���� � � �� �������: ���� ���� � 1578 �. �������������� ������� ������� ������� �������� ������� ���� � ���������� ����� ������������ ��� ������-��������, �� ���� �� ������� �������� �� �� ������� ����56. ���, �� �������������� ��� ��. ���������� ��� �� ��� �� ��� ����. �� �� ���� �������� ������������ ���� ����� ��������� ������� ������� � �� ������������, �� ������ ��� ��� ���� ��� ���� ��. ���� �����? ���� �������� �������� ������ (�marmurowy, dobrze z osobą jego spoczywającą wyrobiony�,) ����� � ������������� ����� �� � ��������� XVII �������57. ���� ������ �� ��������� �� �������� � ���������?
�� � �� ����������� � �������� ��������� ��� ����� ���������� ��������, �� ������ ��� � �� ����� ����� ����������, ��� �� ���������������, ��������� �� � XIV-XV ��. � ���������� �������� �������� ������, ���������� � � ���� ��������������� �����������. ��� ����� �������� � � ���������� ����� � � ������� �����. �������� ������� ����� ���������� 1610 �. ������� � ������� ����� �ruski obrazek św. Mikołaja� (����� ����, ���� ������, ���������� �崳�� ����������)58. ����� ������� �� ������ ��������, ����������� � �����, �będąc ciężką chorobą zdretny�, ������� � ������ 1620 �. �� �������� �� ���������� ����������� ����� ������������ (�� ��� ��� ��� ��������) ���������, ��������� �� � ������������� ����� �� ������������ ������ ��� ���� �����������59; ��� �� �� 1633 �. ��������� �������� ����� ��������� ������ �����-���������60, ���� ��. ������� ������ ��������, �� ����� ���, �� ����� ���������� � ������������ ������.
56 Augustyniak U. Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim. � Warszawa, 1992. � S. 16.
57 ����� � ���������� ������� 1690 p.; ���� ������� � ������ ������ ����������� ����� ����������: ��������� �������. ���������� � ��������. �. 1. � ����, 1995. � �. 144.
58 ���� ��� �� � �������, 15 IV 1610 (S. Golębijowski. Pamiętnik o Tomaszu Zamojskim // Biblioteka Warszawska. � 1853. � T. 4. � S. 413).
59 �� ����, ³��� ��������, �. ��������� ������� � �����. � ��-393. � ���.41.
00 ��� ����. � ���. 151 ��.
�� ò³º¿ ���� ���������� ���������� � ��������� ���������� ��������� �������'� � �������� � ���� 1651 �. ��� ��� ������ �� �������, � ��� ����������� � �dla spełnienia ślubu� (��� ��������� �������)61. �� ����� � ������ ���, ����� ������� ��� ���������� �������, ��� ���� ���������� ����� ������ �������� ������� �� ���������, ��� ������� � ���� ������� �����62. ³����, ���� �� ������� ���� �� ������� ���������� �������, �� �� ��� ���������� ��� ���� ������ �������� ����� � �������� �� ����������. �� �� ������� �� � �������, ���� �� �������� � ������ �� �������� 1649 ����?
��� �� ������� ����������, �� ������� ������ ����� ���������� ������ �� ����������� 1651 �. ������ ���� ���� ���� ���������� ������� ����� � �������� ����������, �������� ������������ � ����� ������:
�Wojsko wieczorem z pola zszedszy i supplikacyje przed tym obrazem Panny Najświętszej Chełmskiej uczyniwszy i onej dalsze progresa tej wojny zaleciwszy... dnia jutrzejszego w szyku tęskliwie oczekiwali�63.
�������� ���� ����� � ����������� ���� �� �������� � ��������� ������� �������. �� ������ � ����� ��������� ������� Գ�� ��������, ������ ������ �� ����������� ������� �przez przyczynę Panny Przenajświętszej, której obraz cudotworny miał przy sobie [������. � �.�.] z Chełma wzięty, z Manastyru ojców Bazylianów unitów�64.
61 Radzywiłł A.S. Pamiętnik... � T. 3. � S. 287.
62 �� ��������� ��������� ����'�������. ���. ������������ ���� ����� ��� ��������� ������� �������� � ���������� ��������� �� ������ ����� ���������� �������� ������������: �������� �.�. ����� ������ � ��������� C.C. ������������ // ��������� ��������������. � 1981, �1. � �. 93-96.
63 Jemiołowski M. Pamiętnik dzieje Polski zawierający (1648-1679) / Opr. Jan Dzięgielewski. � Warszawa, 2000. � S. 80.
64 Pamiętniki historyczne do wyjaśnienia spraw publicznych w Polsce XVII wieku. Z dzienników domowych Obuchowiczów i Cedrowskiego / Wyd. M. Baliński. � Wilno, 1859. � S. 34.
� ����������� ��� ����� ��������� ���� ����� �������� ���������� � ��� ������, �������� �� ����� ����� ������ ��������� ������곻 �����, ��������� � ���������� �����, � ����� � ��������� ������������� ��������, �� �������� ������� �� ��� ������ ������ ����������� ������������ �������; ����� � ��������� �przy obrazie Najświętszej Panny� ���� ��������� ������� ������� � ������, �� ������ ����� takiej wiktoryi przypisywano skutek65.
����������� ������� ��� �� ���������� �������� ����� ������ ����������, � ���� �� ��� ������ ����� �������� ������������ ����������� �� ��������������� �������� � ������� �������� (���. ���� � ����� ������� �������������), �������� ��������������, ������ �����, ��������� �������, �������� ����������� �� ��������, ��������� ���. �������� �������, �������� ���������� �������� � ������������� ���������� ���������� ������ �� ����������, ���� ����, ��� �������, ��� ���� ����������, � �� ������, �� ���������� ���� ����� � ����������� ����������� ������� ���� ����� ��� ������������� ����������� (�� ����, ���������, ������, �������66 ����), ���������� ����������� ������������� ���� ����� �� ������������� � ����� ��������� ����������67, �� ����� � � �������� ����������� � ��� �� �������� (� ���� ���� �����������) ��������� ����, ��, �� ������, ����������� ��������� ���� ������������.
65 Jemiołowski M. Pamiętnik... � S. 84-85; Radzywiłł A.S. Pamiętnik ... � T. 3, S. 309. ���������� ������� � ��������� � ��� ���������� ��������� ���. �� 1661 p.: Pamiętnik [1640-1684].Jan Władysław Poczobut Odlanicki / Opracował Andrzej Rachuba. � Warszawa, 1987. � S. 166.
66 ���., �������, ����������� � ����� ³����� ������������ 1649 �., ����� �� ���� ����� ������, ��� � � �������� �����, ����� ���������, �� ���'�� ��������, ����� �����������, ���� ��������, ����� �������� � �. ���. (����� ³����� ������������ 1649 ����. ������������� ������ / ϳ��. �.�.�������, �.�.�������, �.�.�����, �.�.���������. � �, 1995. � �. 32, 52,53, 64).
67 ��� ������ ���� �������� ���������, �� �������� ����������� ����������� ��������� ������� �������: �� ������� 1614 �., � �� ���� 10 ����, � ���� ���� ������ ��������, ������� ������ �������, �� ����������� �������� (��������� ������� [������, ��������� ������� 1607 �.] � ������ ����� ������ �������� [��������, ������ ������ ������������]), � ����� ��� ��������: ������� ����� ���� � �������� �� ������ �������. ���.: �IJ���. � �. 28, ��. 1, ���. 46. � ���. 413 ��. � 419.
�� ������� ���� ������� ������� ���������� ������� ��������� ����-����������� ���������� � �������� ��������� ��������, �czarnym aksamitem kryte... wszystka deszka srebrem oprawna złocista�68. �� ������� �� ���� �������� � ������� ���������'�, � ���� ������� (� ��� ���� �� ����!) � �� �� ���� ��������?
�������� ��������, �� �������, � ���������� ������������� ���������, ��-�����, �������� ������� ���������� ����������� ����� ��������� ������� ���, ���� ���� ����� �� ��������� � ������� ���������, � ��-����� � �������� �������� ����� ��������� �) �� ���� ����� ������ ��� ������� ����, �) �� ������� ��������������� ������� ��� ��������� ����������, � �� ����� �� ����� ��������� � ���. ���� � ����������� ���������� �������69 �� ��������� �� ������������ ����������������, ������������� ������ �������, ����������� ������, ��������� ��������������, ����� ����� ��������� ��������. ���� ������� ��������� ������ ����� �V�-�VII ��. � ��������� ����� �� �������� ��� ��������� XVII ��., � �� ���������� �������� ������ ��� ���������, ��, �������������� �������� ������� ���� ����� � ������� ��� � ������, �� ������ ��������� � ����� �������������� ������� ���������, ���� ��� ������� ������� ������ ���� ������ �������� �, �������, ���� ������ ������� �� ����� �������� ���� ��������� ���������������� �������.
³�� ������ �������� � ��� ������
���� ���� ��� ��� ����� ������������ ���������� ����� � ���������� �� ��������, �� ������ ����������� �� ������� �������, �� �� ����� 1640-� � ������� 1650-� ��. ����� ����� �������� �� �����������, ��������� � ������������� �������� ����� ��� ���������� �������������: �������� �������� (1646-1648), ��� ������������ (1648-1649) � �������� (1649-1653) ������ ���� ����� �� �������� �������� (1648-1653) ��������� �����������70. �������� � ��, �� ������ ��������� ������ ��������� ������������� ������� ������ ������� III ��, ��� � ������ ����, ���������� IV. ����, �� ����������� ���������, ���� �������� 1588-1591 ��. � 71 ����������� ������ �������� �������� 28, � ����������� � ����������� 42 ����, �� ��� ������� �� ��������� ����� ��������� ������� �� ������� ��������, � �� ������ ������� �� ����� ��� ��������, ������������ 17 I 1649, ����� �������� �������� �������� ���� ������ ������� ����������� �� ��� ������������ � ������� ����� � �����������, � ����� �������� ���������� � ��� ���� ���� ��� ������������ � ������� �����������71. ��������� ��������� (�� ������� ��������� �-���� ����) ��� ������� ����������� ���� ������� ������ ����, �� ����� � ������� ��������� � ������� �� ����� ������, � ���������� �� ��� ��� ������������ ������ ������ �� ������� � ��������, ������� � ������, ��'������ �������� ��'������ � �������� ����, � �������� �� ������������ ���������������� ������ �������������, ���, �� �� �������� � ������� ���� ���������, � ����. �����, �������� �� �������� ����, ����� �������� �� ���� ��������: ��-�����, ����� � ������������� ����� �� �� ������� 40-��������� ������������ ������ ������ � ��������������72 ���� ����� � ���������, ��� ������������; ��-�����, �� �������� ���������� � ���� ���, ���, �����, � ���� ��� ������ �������� �� ����� �������� ���򳿻, ����� �������� ������, ������ ����������.
68 �� ����� ������� � ����� ����� ����������� ������ ��� �� 1593 �.: ����� ���. � �. �, �. 1. � �. 378.
69 ���. ������� ������ �� �� ������� � ���� ��������� ��� ��������� ����� ������� XVII ��. � ���������������� �����: Litak S. W dobie reform i polemik religijnych // Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1979 / Pod red. J. Kłoczowskiego. � Lublin, 1992. � S. 215-220, 227-248.
70 ���. ������ ��������� �� 1653 �. ��� ������������ �� ��� �����������: Radzywiił A.S. Pamiętnik... � T. 3, S. 391.
71 Barwiński E. Zygmunt III i dysydenci // Reformacja w Polsce. � Warszawa, 1921. � S. 54-55; Dworzaczck W. Oblicze wyznaniowe senatu Rzeczypospolitej Polskiej w dobie kontrreformacji // Munera Litterańa. Księga ku czciprofesora Romana Pollaka- Poznań, 1962. � S. 41-56; Lulcwicz H. Sklad wyznaniowy sanatorów świeckich Wielkiego Księstwa Litewskiego...; Filipczak-Kocur A. Walka o rozdawnictwo urzędów na sejmach za Zygmunta III // Władza i społeczeństwo w XVI i XVII wieku / Red. M. Kamler i in. � Warszawa, 1989. � S. 232-247; Chłapowski K. Elita senatorsko-dygnitarska Korony... � S. 40-42.
72 ���. ��� ������ ������������ ��������� ���������� ������ �� ������� ���������, ����������� � ������������� �������� ����������� ������������: �������� �.�. ��������� ������ � ���� XIV �� �������� XVII ��. (������ � ���������� ������). � �., 1993. � �. 257-265.
73 ����� ���. � �. VIII, �.3. � �.440.
74 Jerlicz J. Latopisiec... � T. l, S. 77-78. ����� ������ �Wypisania...� � S. 75-93.
��� ��������� ���������� ������ � ������ � ����������� �������� ��� � ������, ����������, �� � ����, � �����. ³������� �������� ��������� ������ ����, �� ����� ����� �� ������� �� ������� ���糿 � �������, ��������� � ��������� ����, ���� ��� ������������� ��������-��������, ���� �������� ��� ������ ���� ��������� ���� � ��������� �� �� ������ �������, �� ���������� �� �����, �� ����� ����� ����������� �����. ���������, �� �������� �������� ������� 1585 �. � ������ �� �������� �������� ��. ������� ������������ �� �������� ������������� ��� ������ ��������� ���� ��������� � ������ �������� ������ �� ��� � �� �������� �, �� ����� �������� �� ������ ������, ���� �� �� ���� �������� ������ �� ���� ��������� ������ ���������, ������ �������: �� �� ������� ������ �����, ��� ��� ������..., � � ������� ���� ������� ������������� ������ ������� ��������... ���� ���� ���������� �� ������� ������...�73. ����� ���� �������� �� ������� ������� ������� ������ �������� ������ � ������ ������, ����� ����� ������ � ��� �����, ��� ����� ��� ������ ��������� ������. ��� �������� ����� ��������� ��������� ������������ ������ �� ��������� ����� � ���� ������� ������ ������� �� � �������-���������� ��� �������� ������ ������ � �������������� (���. ������� �� �. 36). ���� ���������� ������ �����, ����, ����������� � ��������� ��������� ��������� 1648-� �� � ����-����������� ��������, ����� �������� ������� (�Wypisanie przodków moich� ) � �����, �� �� ��� ����, �aby się potomki moje tak po mnie pozostałe, jako po rodzonych moich, które na ten czas Pan Bóg wie gdzie się obracająi gdzie się mogą znachodzić... aby wiedział którego Domu i z kogo ojcowie i matki ich pochodzą albo poszli, i kto kogo spłodził...�74. ������� ������, ���� ������������� �� ���� ��� ������, ����� ��. ���������� ��������� �����������, � ����������� ��������� XVII ��., ������� ������� �������� ������� ����������, �������� � ������������ ���������� �� ����������� ����� �������� ������75 � � ���������� ���������������� �������� �� �������� ������ ����. � ������ �������, �����, �������� ���� ��������� ��� 53 �������, �� ����������� ����� ������� � �� �� ������ ������ ������ ������, ��� � �� ������� ���������� ������ ��� ����� � ���: 9 ����� ��������� �� 1580 �. (������ � ����� ������ ��������), 19 ����-���� �� 1581-1615 ��. (������ � �������� ���� ��������� ����) � 25 ��������� �� 1616-1648 ��. (������� ���������� ��������). ������������ ��������� �� ������ ����� � ���������� (�� �������) �� ��������� (�� �������� �� ���� �����) ������ ����������� ���:
���� �����
|
����
|
������
|
||
�������� �����
|
̳���� �����
|
�������� �����
|
̳���� �����
|
|
ʳ���� 1540-�-1580 (76 �����)
|
32 (48%)
|
35 (52%)
|
9 (100%)
|
-
|
1581-1615 (80 �����)
|
31 (51%)
|
30 (49%)
|
16 (84%)
|
3 (16%)
|
1616-1650 (60 �����)
|
25 (71%)
|
10 (29%)
|
22 (88%)
|
3 (12%)
|
����� ��� ��������� ��������� ����������� ����� ������ ���-���� ��������, �� ��������� ������ ������ �'��������� ��� ����������� ������ � ����������� �������� ����, ��� � ����������� � ��� ������ �����������. ����������� ������������ ������� ������ ������ � ��, ��, �������� ����������� ��������, ���� � �������'��, �� �� ����� �� ������� ���������� � ��� � ��� � ��� ���76, �������� ��������� ������ ������ � ��� �� ����� �����������, � ����� �������, ����� ��� ��������: ������� ���������� ������, ������� ���������� ������, ���������� �������� � ���� Գ���� ����. �� ��������� ��������� �崳������� ����������� ������������ ����������, �� �������� ����� ����������� �� ����� ������ ����� ��������, � ����� ���������� ��������� � �������� ��� ������. ³����, ����������� ����� ����� � ������� ���� ����������� ������� �������� ���������� ������������ �� ����������� ���������� �� �������������������� ���� � �������-����������, �� ���������� ���������� ��������� ��������.
�� ��������, �� ������� �������� ����� �.�. ³������������77 � ������������� �������, ���������� ���������� ���������, ����������� ��������� �������� ������ �.�. ����������78, ����� ������ ����������� ����������� ��������� ������ ����������� ������������ �������� ��������� �������. �-���� 207 �������� ���������� ���������� � ������������������� ����� ������� �� ����������� ������ ������������ 153 ������ (����� ��. 74%), �� ����������� ������� ���������� �������� 1569-1648 ����. �� ���������� ���������, ����������� ������������ 105 �-���� ��� � ������� ��������� ����� �������� �� ����������� ������, ��� � �� ������, 12 � �� ����������, 13 � �� ��������������� ������; ����������� ����� ���� ������, �������� �� ���� ������� ������ ������ �� �������� ���������� ���������'� (� ���� ���� ������), ���������� � �������������, ������� �������� �� ��� ����������� ��������� � ����� ������79.
75 ��, �������: ��������, �������, ���������, ��������, ��������, ����������, ������, �������, �����, ��������, ����������, �����, �����������, ��������, ������, ���������, ����������, �����, �����-���������, ������, ��. ������, ��, ��. ���������-������������, ��������, �������, ����, ���������, ����������, ���'�������������, ��������� �� ��.
7(� ���� ����������� ����������� ������������� �������� ��� �������� ������� �� ��������� � ������������ �������, ������������ ���� ��� ���� ��������, � ����� ������� �������� ����������� �������, ��-��: ������ ������ ����� � ��� 20 X 1649 � ������, ���� �� ������� � ����, �������� �� ������ �� ������ (T. l, C. 110).
77 ������������ �.�. �������������� ���������� �������, �������� �� ����������� � ����� XVI u XVII ��. � ����, 1911.
78 �������� �. ����������� // ����� ���. � �. IV, �. 1. � ����, 1867. ��� ����� ��������� � �������� ������������ ������� ��������� ����� ���.: ����� �.�. ������� ������������� ����� 1843-1921. ����� ����� � ��������. � �., 1993. ��� �������� ������������� ������ ���� �� ������� ��������������� ������������ ������: Grimsted Kennedy P. Archeography in the Service of Imperial Policy: The Foundation of the Kiev Archeographic Commission and the ʳ�v Central Archive of Early Record Books // HUS. � 1993, Vol. XVII, nr 1-2. � P. 27-44.
79 Litwin H. Catholization amongthe Ruthenian Nobility and Assimilation Processes in the Ukraine during the Years 1569-1648 // Acta Poloniae Historica. � 1987. � T. 55. � P. 76-77. ������� ������ �����, �� ����������� ������� ������� ����������, ���. � ������� �� �������� ���� ���� �����: Tryumfy iporażki. Studia z dziejów kultury pobkiej XVI-XVIII w. / Pod red. M. Boguckiej. � Warszawa, 1989. � S. 72-73.
����������� �� ������������ �������� ���� ���������, ������ ������ �����, �����, �� �������� ��������� ���� ������� ���� �� ������� ����� ����� �� ������ ������������, � � ������ � ������� ��������, �� �� �������� XVII ��. ������� 90% ��������� ���� ������������� ������������� ������80.
������ �������� ��������� ������ ������� �������, � � ������, �� ���� �� �������� � ���� ��������� ������� ���� ���� (����, �� ���� �������� ���, ���� � ���� �������� �������� ���) � ������� ���������� � ����� ���������������� ������, �� ������� ������������ �� ���� ��������� ��������� �������� ���������� (� ���� ���� ��������) ������.
�� ��������� �������� �� ������� ����� ������ ������ �� ��������� ������� �� ���������� �������� �� ���������� �������, ������� � ��������. �� ����� �� ������, ��������� �� ���������� ������, �������� ���'��� �������� ������ �������� �� �� �����������, � �� ��������� ���� � ������ ���� ��������. ������ ���� ������������� �������, ��� ������� ������� ������ ����� �����������, ��������� � ������������� �������� � �������� ����� XVI � �������� XVII ��., ���������, �� ������ ����� ��������� �������������� �������� ��������� ������������, ���� � ��������� �-���� ������ ���������� (��, ���������, ������ �����, �������� �������� �����) �� �������� ��� ���������� (�� ������������ ������� �������-������� �������������), � ���� � ���������� �������� � ������������, ��� ��� ��������� �����: ��������, ��������, ���������, ����������81 . ���, ���� ���������, �� ����� � ������������ ��������� �������� ���� ������� � ����� �������, �� ����� ������� ��������, �� ������� ��������� �������������� � ��������� ������� �����, ������������ ���������� ������� ������� 1569 �.82, ������� �� �����������, ���� � ���������� ������� ������ �� ��� ���'������ � �� ������������. ����������� ����������, ����� �������� ����� ����� ������� ����� ������ �� ���� 1641 �., ��, ����� ������, ����������: �...stan szlachecki pełen oppressyi, by najwięcej służył, nic nie wysłuży, honory, splendory brak mają; distributivum iuste meritum respectu religionis mijają, ex quo kto jest familiej Greckiej ex avitae religionis, już nie jest capax dignitatis, już jest diminutus�83. �����, �� ����������� ������� ����� �����, �� �� ���� ��������� ������ �������� ���'������� � ������ ���������� ��������� � �������� �崳��������� (���������) ����������84, �� ��� ����������� ������� 1638-1641 ��. ��� �������� ������� ������ ������, ��, �� ����� ��������� ����, ����������� ������� ������ ���; ���������� ��� � ������ ����������� ���������� � ���� ������� �崳������� ��������� � � ������������ �������������� ������ ���� �� ����������. �� ���������� ������� �������, ��� �崳������� ������� ���������� ����������, ���� ��������������, ����� �����. ������ � ������������� ��������� ����� ���� �������� ���� ������ ��������, ����� ��������� ��������� �������� ��������� �������� �������85, ���������� �� �������� ������� ���� � ��������� �� ������� ���������� ������ ���������� �������� �������� �� ������� ��������.
80 Litwin H. Catholization among the Ruthenian Nobility... � P. 77.
81 ������ �������� �������� �� ��� ��� ���.: �������� �.�. ��������� ������... � �. 188�190.
82 �...Wszystkie dygnitarstwa i urzędy obywatelom ziemie wołyńskiej osiadłym stanu szlacheckiego oddawać mamy i powinni będziemy� // Akta unii Polski z Litwą. 1385-1791 /Wyd. S. Kutrzcba i W. Semkowicz. � Kraków, 1932. � S. 306. �� ���� ��� ������� ���� � S. 316-317.
83 �...����������� ���� ��������� ��������, ���� � � �������� ������ � ������ �� ���������, ����� [��� ���] �������� � ������; ������������ ������� ����������� ������ [���] � ������ �� �����, � ��� ��� � � ������� ������ ��������� ��� � �� ��� �� ������ ������, ��� ����������. ���. �� ����������: ������� �.�. �������� ���������� ���� ������ � ��� �����������. � ����, 1898. � �. 2: ����������. � �. 154.
84 Sysyn F.E. Between Polandandthe Ukrainę. The Dilemma of Adam Kysil. 1600-1653. � Cambridge Mass., 1985. � P. 104-114, 296-299. ���������� ���� � ������ � ���������� ������� ������� ������: Regionalism and Political Thought in Seventeenth-Century Ukrainę: The Nobility's Grievances at the Diet of 1641 // HUS. � 1982. � Vol. VI, nr 2. � P. 167-190.
85 �� � ����� ������� �������������, ���� ��������� � ���� ���������� ������ ����� ������ ������������ �������� ������� ���������� ����: Sokołowski W. Politycy schyłku zlotego wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574-1605. � Warszawa, 1997. � S. 90-95,97-102 passim. ������������� ��� ����������� �������� �������� ���� ���.: Dzięgielewski J. Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV. � Warszawa, 1992, �������� ������ III-IV; Chłapowski K. Elita senatorsko-dugnitarska Koronu... � S. 119-138.
�� ��������� ���� ����������, �� ��� ���� ������� ������������, ��������� ������ �������� ��������� ����������� � �� ³���� �� ���, � �������� ������� �������� �� ������� ��������������, ����� �������� � ������ ��������, ���� (�� � ������� ��������� ��� ����� �� ���������� ��� ������) ����� ���� ������� ����������� ����������� ���� � ����崳������� �������� �������86. ϳ��� ����, � ��� ���������� ���������� ������ � �������� � �������� ��������� ������, ��������� �������� ������������� ����� ������ �������� ���� � � ���� ������� ��'����. ����崳������� ����� (�������� ���������� ����� � �����), �� ������ ������� ������ ������������, ����������� ������� ���� �������� � ��������� ���� ��������, ���������� ��������� ���������� ������ �� ������ �������� �崳���, ������������� ���� ����������� �� ����������� ��, ����� � ����������, �� �������, ���������� ��������� ��������87. ���������� ������, �� � �������� � ������� ���������� ������� ����������� � ����� ����崳�������� ����������, �� ������ ������ (�������� ��) ��������� ����� ����������� �볺������� ����� ������� ��������88, ��������� ������ �� ������� �� �����, �� ����� � �����, ��������� ������ �� �� �������.
86 ���. � ����� �������� �������� ���������� ������� ����� ��. ������ (����������) ����������� � ������ �������� ��������� �������� ��� ������������ ������, ���������� � 1553 p.: Kempa T. Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525-1608), wojewoda kijowski i marszałek ziemi wołyńskiej. � Toruń, 1997. � S. 32-33.
87 Sokołowski W. Politycy schyłku zlotego wieku... � S. 95.
88 �������� �������� ����� ����崳�������� �������-�볺������� ���������� �� ������ ���������� ���.: Ibidem. � S. 98-99. ��� ���� ���'���� ���⳻ �� ������� �볺�������� �������� ��������� ���.: Augustyniak U. Znaczenie więziów krwi w systemach nieformalnych w Rzeczypospolitej pierwszej potowy XVII wieku (na przykładzie klienteli Radziwiłłów birżańskich) // Kultura staropolska � kultura europejska. Prace ofiarowanejanuszowi Tazbirowi w 70-tą rocznicę urodzin. � Warszawa, 1997. � S. 205-223.
�� �� ����������� ����� �� ���� ����������� ������ �����, � � ���� ���'������� ������: � ���������� ������� ��� �������� �� ������ ������, �� � � �������� ���� �������� ������ ����������� �����, ��� ������ ������� �� ����������� �������, ���� � � � �������� �� ������ ������89 , ��, �� ������� ���������� ��. ������� ����������, �wiara wiarą, szwagierstwo szwagierstwem�90. ����������, �� ���� ���� ������������� �������� �� ����� �������� ������, � � ����� ��������� ����. �� ������� �����, ����� ������, ������� �������� �������� ��������� ����-������������� ���崳���, ������������� �����, ������ �������������� �������� ������� ��������� �Choreae bini solis et lunae�, ������� 1645 p. ��������� ��������� �� ����� ����� ���������� ����� ��������� � ������������ � ������ ������������ ��������� ������ ���� ����91.
��������� ��������� ���������� ���������� �� ���� �� ���������� ������ � � ������� ������, � � � ���������� ���'������ �� ���� �볺���-������ ������� �����. �� ����� �����, �������, � ������ �������, ����, ����� � ��������� ����� ���������, �������� ���������� ��� ���� ����� �� ������������ ����: ��� ������ � �� ������, ������ � �볺���, ��� �볺��� � ������ �� ����� � ������ �������-�������� �����, ��� �-�� ���� ������ ���������92. ������ �������� �� ������� ��������� 1570-80-� ��., �������� ������� �������� ��� �� ������ ��������, ��� � ����� �볺��� (* ��������� ����� ������ �������� �� ���'����� ����� ����������� ����������� ��� �� �����, ��� �� �� ����������� �������.):
89 ���. ���� ��� ����������� ��� ������ ��. ��� ����������� �������������� � ������ ������������ (1599), �� ����� ����� ������� ����� �� ������ ������������ ������ � �z krakowskiej ziemie i z ruskich krajów, a snąć i z Wielkopolski dosięgano gości�, ��� �� �����, �� ������� ��� ������������, � �������� ���������� (���. �� ��������� �����: Sokołowski K. Politycy schyłku złotego wieku... � S. 145, przyp. 72).
90 ���� �� ����������� �������� ������ ������������, �.�. 27 IX 1623: BJ, nr 102,s. 576.
91 ������: BN, nr. XVII 4206. ����������� � ������������: Roksolański Parnas. Polskojęzyczna poezja ukraińska od końca XVI do początku XVIII wieku / Wybrał i opracował Rostysław Radyszewśkyj. � Kraków, 1998. � S. 187-198.
92 �������� �������������� �볺������ ����� �� ������� �������� ��������� �������� ��� ����������� ����������: Tygielski W. Stronnictwo, które nie mogło przegrać// Przegląd Historyczny. � 1985. � T. LXXVI, z. 2. � S. 207-230. ����� ��� ������� �����������-�볺������� ������ �� ����������� ������� ����� ���.: Mączak A. Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI-XVIII w. � Warszawa, 1994.
� ������ ��. ����� ��������� ������������ (�����, 21 XII 1570)93, �� ���� ��������� �� ���������, � ������� ������� ���� �� �� �������� � ����� ��������� �������� �� ����� ��� ��������������� �����; ������ ����� � �������: ���������� ��������� ������� �������, ���������; ���������� ������� ��. ����� ��������, ������������; ���������� ������� ��. ������� �������������, ������������; ���������� �������� ������� �������, ������������;
� ������ ����������� ������ ��. ������ ���������� (�����, 21 VI 1576)94, �������������, �� �� ���� ��������� ��� ������� ������������ ���� � ���� � ��������� �������� ���������� ��������� ������ ������������ ������ ����� ��������; ������ ���� � ����: ���������� �������� �������� �� ó���������� ��������, ����� ���������� �� ���������� �������95; ������������ �������� ��. ������� �������������, ������������; ������ ��������, ������������; ���� ʳ����-���������, ������������;
� ������ ��. ��� ����������� (���������, 20 � 1580)9fi, ��������-����������, �� �� ���� ��������� ������ ������ ������� ������� ������������ ������ �������� � ������� � ��� �� ��� ����������; ������ ���� � ����: �������� ������ ��. ������ ����������, ���������; ���������� ������ ��. ����� ������������, ���������; ������� ������ ������� �����, ������ � ��������� �� ������������97; ������ ��������, ������������;
� ������ ��. ������� ��������������� (��������, 20 IX 1589)98, �������������; ������ ���� � ����: ��. ��� ��������������, ������������; ���'�� �������, ���������99.
93 �IJ���. � �. 26, ��. 1. ���. 701. � ���. 701 ��. � 704.
94 ����� ���. � �. �, �. 1. � �. 95-116.
95 Lulewicz H. Skład wyznaniowy senatorów... � S. 427.
96 �IJ���. � �. 26, o�. l.c�p. 3. � ���. 846 ��. � 849 ��.
97 dz��������� ��������� ���.: Lulewicz H. Skład wyznaniowy senatorów... � S. 430.
98 �IJ���. � �. 26, o�. 1. ���. 7. � ���. 34-35.
99 ��� ����� ���. ����� ������: Kempa T. Konstanty Wasyl Ostrogski... � S. 147.
�������� �������� � ������������� � ������������ ���������� (�� ����� ���� � ������� � ���), ��������� ����������� ���������� ���������� ���������� ���� ����� ���������� �����������100, � ���������� ���������� ������������ ������������� ���������� ������ ��������� ������ ����������� ������� � ������� ������� �� ������, ��'������� �������� ���������� �����.
���, ����� ������, �� � � ��� ���� ���������� ������ � ����� ������� ������ ������. ���, �� ������ ��� ������ 3-4 XII 1635 � �������, �� �������� ���������� IV ������������ � ���������� ���������-����������� 101, ����� ����������� �������� �������� ��������, � ���� �� ��� � �������� ������ Գ�� ���������, ����� �nie zadowalając się wywodami politycznymi, w których potępił śmiałość połączenia się małżeństwem z heretyczką, ośmielił się także grozić królowi piekłem�102 . � 1630-40-� ����� ����� ����������-��������������� �� �����������-��������������� ����� ������ ���� ����������, ��������, ��� ������ � �� ��� ����� ����� ����� ������, �� ����� ��, ��, �� ���������� ���������, ������� ������������� � ����������� �������� ���������� ����� ��� ����������� � ����������103.
100 ���. ������� �������� ��������� ������� (4 VIII 1599; ����� ������� � ��������, ���������� � ������������ ��������� ����������) �� ���� ���� ����� ��������� (11 VII 1620; ����� ������� � ��������, ���������� � ������������ ������ ��������): Augustyniak U. Testamenty ewangelików reformowanych... � S. 84, 176.
101 Radżywilł A.S. Pamiętnik... � T. L- S. 482-487.
102 Ibidem, S. 484.
103 �-���� ������ �����, ����������� ������� ����������� �� ��������������, ���.: Banach A.K. Konwersje protestantów na katolicyzm w Koronie w latach 1560-1600 // Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne. � 1985. � T. DCCXIV, z. 77. � S. 21-35.
���� � ��� ������� ��� ������������ ����𳿻 ������� ������������ ������ ����� �� ���� ������ ����������: ���� ������ ��������� � ��������� � ��������, �� ���������� � ������������ � ���������� �� ��������������. ������������� ���������'� ������� ������ � �������� � ����� �������� XVI ��., ��������� (��� ����, �� � ������������� ����������) � ������ �� ����������� ������ ��������������� ������, ������ ���������� ���������������� ����������, � � �������� ��������� ��������������� ����������� ����������� � ����� ��������������� ���������. ������� ���� ������������� ������� ������������ �����, ������� ����� ��� �� ������ ���������� �������� ���������� ������, ��������� ������ �������� ��������� �� ��������� �����������, ��� � ��������� ������������: �� ���������� �������� �������� ���������, �������, ������������ ����-�� ������ � ���� ������, ������ � ���� �� ���������� �������� ������, ����� ����� ������� �� ��������104. ������������ ����������� �� ��� ��� ���� ��������� ������������ ������ �������� � ��������� ������ ������ ����� �����. �� ���� �������� ���� (����.), � �������� XVI �� ������� ���������� XVII ��. ��� ���������� ����� ����� � ����������� ��������� ���������� ������������, �������� � �����������, ��� ���������� ���������� � �������� ����� � ������ � ������, � � ����� ����� XVII ��. � ��� � ������ �������, ��� �����. ��������� ����� ��������� ����� �����:
���� �����
|
�����������-����������� �����
|
����������-��������� �����
|
��������������-������������� �����
|
ʳ���� 1540-� � 1580 (32 �����) 1581-1615 (31 ����) 1616-1650 (25 �����)
|
29 (91%) 13 (42%) 3 (12%)
|
���� 12 (39%) 22 (88%)
|
3 (9%) 6 (19%) ����
|
�������� ��� ������������, �����, �� ���������� ���������, ������� ���������� �� ������������ ������ � ����� 1581-1615 ��., ���� ���� ����� �������������, ��� � ����� ����������� ������� �� �������� �������� � ����������� � ������, �� ����������� ����� ����������� � �� �������� ������� XVI ��. �� ����������� �������, � � ����� ����� XVII ��. � �� ������� �����������.
���������� ���� � ����������� ���'��������� � ����� ��� ������� ���������� ������ �������, �������� ����������� ���� �� ��� � ������� �������������� ���������� �������� ������� � ����������. ����� � �������, ���� �������� �������� �������� � ������� ���, � � ����������� ������� �� ����� �������������� ����� �� ������� ������. �������� ���� ������� �� ������� ������ ������ �� ������ �����������, ������� ��� �������� ������� ���������� �� �������� �������� ���� ������ � ���� ������� � �������� ������:
� ��. ������ ����������, ���������� �� ���������'� ���������, ����� ������ �������-��������� (� 1585), ����� �������� 1554-1584 ��. ��� ����������� ����� �� ϳ������105;
� ��. ������ ������ ���������, ���������, ������� 1579 �. �� ��������� �������, ������������ ������� � ������������ �������� ��. ����� �� �������� 6 ���. ���������� ������106;
� ��. ����� ������� ����������-�������� � ��. ��������� ����������, ������ �����������, �� ��. ���� �����������, ���������� � ���������'� ���������107, � 1590-� ��. ����� ����������� ���� �������� ������������� ���������� ���崳���108;
� ��. ��� �������� �������������, ������������ (� 1598 �. �����), ��������� 1590-� ����� ������� � �������; � 1603 �. ������ ����� ��������� ������ �� �������� ������ ������, � � 1602-1603 ��. ���������� ������� ��������� ����������� ��������; ������ �������� �� � ������, � 1608 �. ���� ������� ��� ����� ����������� �������� ���������� ���崳����; �����, 1616 �. ���� ������ �� ������� ���� ������ ������ � �������� ������� � ������ �� ��������������� �� ������������ �������109;
104 Dworzaczek W. Oblicze wyznaniowe... � S. 52.
105 Dobrowolska W. Młodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich. � S. 47.
106 ������ ������������ �������� ��������: ��������� �������. ���������� � �������� / ³��. ���. �. ������. �. 1. � ����, 1995. � �. 110-111.
107 ���. ����. 30.
108 ������ �� 1590-1600 ��. � Liber rationum Collegii Jaroslaviensis (BJ, rps 270, k. 118-189).
109 wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy... � S. 32; Latacz E. Czartoryski Jerzy // PSB. T.4. � S.277.
� ��. ���� ��������, ���������, ���� ������-���������� �����������, � ����� ������ 1620 �. ��������: �Manastery i cerkwie ruskie religiej starej ruskiej pod posłuszeństwem patriarchy trwające w majętnościach moich po dawnemu zachowane być mają i potomkowie moje na potym przestrzegać tego będą, aby w tym żadna odmiana nie następowała�110;
� ��. ������� ����������, �������, �� ���� 1623 �. �������� ������ ������� �� ������ ����������� ������, ��������� ���� ������������, ��� ������ ��� ����� ���� �������, �� �żaden tego rozum, żaden gwałt przemóc tego nie może, aby na Rusi nie było Rusi�111;
� ��. ���� ��������, �������, ���������� 1635 p. �� ���� ������ VIII � �������� ���������� ����������� �� ������ ������ ������ ��������� ��������� ���������� � ��������������� ��������� ����� (��� ������ ����������� ���� ����� �� ����� ������)112;
� ���� �����, �������� ��������� ����������� ������, � 1646 �. ����� ����������� ������� � ����� ����� ������� �� ������, ����������� �� � ������������ ��� ���: ��� ��, �����������, ������� ���� ����� ���������� ������������ ������, ��������� ������� ��� ��� ������� ������� �������, � ������������� �������� ������ � �������� ��������� ���� ���������� ����'�. ��������� ���� ���, ���� ���, ���� ��������, � ��� ���� �� ��� � ��������, � �������� � �����������, ��� ����������� �������� � ���������� ������, ��������� �������������� ������...� [Omnes nos orthodoxi unam profitemur sanctam Catholicam Apostolicam Ecclesiam, cujus Christus Dominus formavit individuum misticum corpus, quod beatissimi martyres Graeci et Latini sacratissimo porpurarunt sanguine. Unus Deus, una fides, unum baptisma praedicatur, nec perinde duplex est fides, quod Latino et Graeco colitur ritu, sed religio duplex solą iniquitas temporum tulit...]113;
� ��. ����� ������������, �������-���������, ����� �������������� �������� XIX ��. ����������� �� ������ ��������� ���������� ���������, �������� � ������ 1651 �. ������������ ������������� ����� ������������� �����, �gdzie depositoria ciał rodziców moich zostawająï¿½, ��������� ���������� ���� �w pożądku wszelakim, poprawach structury swojej i innych pobożnych respektach�; �����, �� ����� ������������� �������� ���� ����� ������ �������� ����. ����� ������������� ���� ���� ̳����, ����������� ������, ���� ������ ������� �����������114.
�� ������, ����� ���� ����� � ����������� ��������� ������ � ������������� ������, � �� ������� ���������� �������. �����, �����, �� ��� ���� ���� ����� ���������� ������, ��� �� �������, � ������ � ����'���� ����������� ������ � ����'���� ��������� ��� ������, ����� ������� � ��������, ��������� �� ������� �����������. ���������� ������ ������ � ������� ������ ������ � ������ ����������� ��������� (1605-1613), ��� ������������� (1613-1628) � ��������� (1628-1629) ������ ��. ���������� ������������ � ��������-���������� � ������, � ��� �� ���� XVI-XVII ��. ������ ������������ ���������'�, ��������� � ����������; ��� ������ �����, �� ������� ������ ������������, �w jednej cenie chodzi... Cierkiew Wschodna i Zachodna�115.
110 ���. �� ���������� �������: Augustyniak U. Testamenty ewangelików reformowanych... � S. 175. ��������� ����� ��������� ����������� ������ � ������ ��������� ���.: Degiel R. Protestanci i prawoslawni. Patronat wyznaniowy Radziwiłłów birżańskich nad Cerkwią prawosławną w księstwie słuckim w XVII w. � Warszawa, 2000.
111 ���. �� ���������� �������� �������: Chodynicki K. Kościół prawosławny... � S. 473-475.
112 ������ ��������� ���� �������� ����������: ������ �.�. ������� � �������. �������� ������� ����� �� ���������� ������ � XVI-�VII ��. � �., 1989. � C. 139-148; ��� ���.: Sysyn F.E. Between Poland and the Ukraine... � P. 117-128, 300-306.
113 ������� ������������ ���� ������������: ������� �.�. �������� ���������� ���� ������... � �. 2. � �. 237 (� �������).
114 ������ ����������� ����������� ����������: Misięcznik Heraldyczny. � Lwów, 1930. � R. 3. � S. 67-77. ϳ����������� ��. ������ �������� ���� ������ �������������� ������������ ���������� ���.: Tomkiewicz W. Jeremi Wiśniowiecki (1612-1651). � Warszawa, 1933. � S. 109. ��� �������������� �������� �����: Wasilcwski T. Działalność polityczna i wojskowa Jeremiego Wiśniowieckiego // Epoka �Ogniem i mieczem� we współczesnych badaniach historycznych. Zbiór studiów pod red. Mirosława Nagielskiego. � Warszawa, 2000. � S. 72.
115 Meletius Smotrzycki. Apologia peregńnatiey do Kraiow Wschodnich. � Lwów, 1628 // HLEUL. Texst and Facsimiles. Vol. 1. � Cambridge Mass., 1987. � P. 519.
������ ��� ��������� �������� � �������� ����� ����� �� 1616-1617 ��.: � ������� � ��� ���� ������� ���������� ������������ ������� �� ���, ���� ��� �� ����������:
�) ���� �� ���� ����� V (����, 24 XII 1617) ��� ������������ ��� � ���� � �� �������� ��������� ����-��������, ������ ���� ��� ��� ��������� �������: �� ����� ����������� ����� ����, ��� ����� ����������� ������ � ���� �� ����� ����� ������������ ����� [pro gloria Dei amplificanda, schismate et haeresibus sub protectione venerabilis hujus patris facilius extirpandis]116;
�) ���� �� �������� ����������� ������ ������� ��������� (������, 20 I 1617) �� ������ ������������� ��������� �. ������ � �� ���� �������� ����, �������������� ������� ���������� � ���� ����� ��������� � ������� ������: �Ja-ć jestem filius Ecclesiae Sanctae [����� ����� ������] � jako mogę promowuję unionem sanctam, ale też i czuję się in praerogativis meis [� ���� ������] � nie chcę, aby mi tak sensim [������] wyjmując z garści i władzy mej popów, potym mię i od cerkwi oddalono i zaś czyniono z popów sąsiadów�117;
�) ���� �� �������� c. ������ (������, 17 VII 1616), ���� ����� ������������� ���������, � �� ���� ������, ��������� �������� � ������������� ���� ���� �� ������ ����������������� ����-����� ������: �Możecie za wielkie dobrodziejstwo Boże to poczytać, że wam ręka w ten czas nie oschła, kiedyście nią świszczennika bili, ale nie jużeście przepłynęli, odwleka, odwleka czasem na czas karanie Pan Bóg�118;
�) ���� �� �������� �������� ��������� �����-������������� (�������, 17 VII 1617) � �� ���� ������, �� �������� �������� ����� ���� �� �������, ��������� ����� �� ��������-��������� ������: �Strony cerkwi tutejszej [� ��� ������. � �.�.] nie mogę rżeć, żebym nie wiedział, że już jest poświęcona, bom ją sam dokończywszy oddał greckiemu nabożeństwu, nie chcąc nic przeciw woli przodków swych czynić, o których mam nadzieję, iż pomarli w świętej wierze...�119.
dz��������� �� ������, ������ �������: ������� ��� ��, �� � ���������� � ������ ��������� (�� � �������� ����� ����� ���� ���� � ���� ����) � ���������� ��������-���������� �� ��������� � ��������� ���������� �������� ������ � ��������� ��������� �� ����, ���� �� ������������ ���������� ���������� ������� ��������, � ������� � ��������������� ����������� �� ����� ��������������� � �����������. ������������, �����, ����� ��� ����� �������, �� ��� ������ �������� ������������� ������ ���� ��������� �������� ����������, ��� ��� ������������ ������, ��, � ������ ����, ������ ������������� � ﳺ����� ����� �������� ����, �� ������������� ������, ��� ���� ���, ���, � � ������� � �� ����� ���������� ������������ �����'����� ���� �������� ������� ������ ���. ������ ������� �� ���������� ��� �������� ������ ��������� � �������� ��� �����, �� ������ �� ���������� ���������. �����, ��������� � ������ ����������� � �������, �� ��������� �������������� ����������, ������� ���������� ������ ����, � ������� ������ � �������� ��� ���� ���� �� ����� ��������, ������������� � �������������, ��� � ������������� ���� �����-�������. ��� ������ ��� ��������� ���� ����'���� ������������ �����, ����� ����� ���� ����������� � ������������� ��������� (�����) � �� ���� ������������� ������������� � ���� ��������� ����-������������� ���崳��� (���, ������������, ���� ��������� �����).
�� ������ ������� ��������� ��������� ����� ����� ������ ����������� �� �������� ��. ������ ���������� 1634 ����120.
116 WAP w Krakowie, AS, rps, 75,1.1. s. 375-376.
117 Ibidem, s. 129-130.
118 Ibidem, s. 35.
119 Ibidem, s. 271.
120 X. Andrzej Skibicki. Rycerz z namiotu albo kazanie na pogrzebie sławnej pamięci Jana Karola Koreckiego... � W Lublinie, u Pawła Konrada R. 1634.
���������� �������� ����� ������ ����� �białego konia z samego stada Jowiszowego [����������]�, �� ����� �wsadziło łaskawe szczęście� ��� ������ ���� ���������, �������� � � �������, ��� ���. �������� ��� ������������ ����� ���������� 12-������� ����� �������� �������-������:
�Wyjeżdżają abowiem na świat XX Ich MM Koreckie, rzekę, raczej niżeli wychodzą. Wyjeżdżają pod mitrami xiążęcymi, pod korony wyjeżdżają w zwycięstwach na nowe zwycięstwa. Wyjeżdżaj ą zpod lwiej ze lwim sercem pieczęci... Tyś ona jedyna i ostatnia podpora prześwietnego Domu XX Koreckich, w Tobie samym zawierają się wszystkie nadzieje JO Familiej. Bierz że od przezacnych przodków insignia generis et virtutis [����� ���� � �������], ale wiedź, z jakim ciężarem i obligacją przenoszą się do Ciebie.... Stawaj się JOX wyrażając na sobie cnoty zacnych przodków swoich...�121
������ ������� � �� �������� �� ����� � ����'���� ���� � ����������� ����������-������ �� ����� ������ ����-������������� ���崳��� ��. ������ ������������122 (���������� ���� �������� 1 V 1648, ���, �� �����, ������� �������� ���� ��� ��������� ����� ������� ����� ����� �����). ������ ������ ���� ������������ � ���� ������������� ����� ����������, �'��� ������, ���������� ���������, �� ����� ���� � � ��� ����� ������ ��� ������� �������� �������� � �������� � ���� � ������������ �������:
Potym Olgierd i Kieystut, ich sławy dziedzice, Z wojski aż do moskiewskiej ciągnęli stolice, Gdzie na potomną sławę i na pamięć swoje Mężne kruszy kopija o carskie pokoje.
�������� ����� ������� ������ ����� �����, ���� �� ������ ���������, ���� �� ���� � �� ���, ������� �dzieła mu przodków przed oczyma stojąï¿½:
Tu swoje Przodki ożywia wspaniały Nasz Jeremiasz, niby się ruszały Przykładem Dziadów, z dzieł tak wielkich ludzi [etc, etc].
� ������� ����������/��������� ������ �����, �������� �, ��������� � ���� ������������ � ������, � ������ ����� (�dokazał wiele swoją pobożnościąï¿½), ��� �� �� ���������� �������� ���������� � ����, �� �Wiśniewieckiemi Niebo świecić będzie, / Kiedy z nich kożdy na światło usiędzie�, �� ����� � ���� �����: �to rzekło Niebo�.
121 Ibidem, f. 9, 40, 41.
122 Maiores illustrissimorum pńncipum Korybut Wiszniewiecciorum in suo nepote... Ieremia Korybut Wiszniewiecki... redivivi. Ab auditoribus eloquentiae in Collegio Mohilaeano Kioviensi comice... celebrati. � S.L, AD 1642, Maii die 1. ������: �����. � �. 381, �1767. �������� ��������: Roksolański Parnas.... � S. 215-230. ������ � ������������ ���� �������� �� ���� ��������� �� ������.
�� ������ ����� �� ��� �������� �������� (� ��, �� � � ���������, �� ����������� ����, ����� �������� �� � ��), ������� �������� ������, ��������� � �� ��������� ������, ������ �������������� � ������������ ������. �������� �������������� �������� �� �����, ������������� ��-���������, ������������ � ��������� �� ���� � �������, �� �������������� ij� ��� �����'������ ����� ��� ��� ���� ������ ���� ��������. �������� ������ ���������� ������ ����� ����� ��� � ���� �� ��. �������� ��������� (���� ������ �����������) �������������� ������� ������� ������� ����������, �������� �� �dwojakiego narodu Paniąï¿½123. �������� ��� ��������� ����� ��������� ���������� ������������� ���������� �����, �� ����� ���������� �� ������������ ������� �������� � ��������� ��� �� ��������� �������������, ����� ��������������, � �� �� ������� �����������124 , �������, �� ���� ��������� �������� � �� ������ ������ ������� ������. ������� �������� ������� �� ����� ������� ���������� ����������� ����� �������, ����, ����������� �������� ����� ������, �������� ��� 1617 �. � ������ �� �����, �� ���� ��. ��� ����������� ��������������125, ������������� (� ��� �, �� ����, �������� ���� ��������������� � �� ����������� � ����).
123 ���������, 4 VII 1639: AGAD, AŻ, nr 424, rps 23.
124 ���. ������� �������� ���������� �����������: Chodynicki K. Kościół Prawoslawny... � S. 97, 366, 371, 381 etc.; ������ �.�. ��������� ����'���-�����-��������� ������� (1576-1636). � K, 1990. � C. 84-85, 93, 98-103; Kempa T. Konstanty Wasyl Ostrogski... � S. 89-92, 112-116. Te ���� � ��� ��� ������������� ���� ���������: Tazbir J. Bracia polscy w służbie Radziwiłłów w XVII wieku // Miscellanea Historico-Archivistica. T. III: Radziwiłłowie XVI-XVIII wieku w kręgu polityki i kultury. � Warszawa-Łódź, 1989. � S. 141-158; Augustyniak U. Dwór i klientela Krzysztofa II Radziwiłła // OiRP. � 1994. � T. 38. � S. 63-77.
125 ������ ���� ��� ��� ��. ��� �����������, � �� ���� ���� ������� ���������� � ������������ ���������� ����� ��� ���������, ������ �� 1 � 1617 ��� ��� ������� (Jan Dyniatyński. Hymen na wesele oświeconych osób JMP Mikołaja Jerzego Czartoryjskiego ... z JMP Jezabelą Xiężną Korecką. � W Wilnie, W drukarni Leona Mamonicza RP 1617). ��������� �������, �� �� ���������� ��� ����� ��� ��������� (1624 �.), �������������� ������� (�. 32) � ���������� � PSB (1626 �.) �� � ���������, �� ���� 1624 �. ����� ��� ����������.
ϳ� ��� ������� ������� ����� ����� ������������ ��������� ����� �������������� ���������� ������� ������ � ���������� ��� �������, ���� � ���������� ��������� �������� ����� �� ������������� �� ����������, �� ���� �������� �������126. �����, ����� �������� ����� � �� ��������� �� � ������������ ������� �������, �� ��� �������� ���������� ��� ������� ��������, �� ����������� �������� ��������� � ������������� ������ (��� ��������, ���� � ���������� ������ �� ������� XVII ��., ���� ������������ ������, �������������: ������, ��������, �������� ������� �� �������������� � ����������� ����� � ��� ��������, ����� �� � 1430-� ��. ���������� ��. ������ �������, ��� ����������� � ���������� ������������ ������ ���������� ���������'�� ��. ������-���������� �����������127).
�� � ��������� ��������� ���� ﳺ���� ����� �������� ������� ��� ���, ��� ����� ����� �� ��᳻ �����, �� ���, ��� ��������� ���������� �� ��������� ������ ��������, ����������� �� ������ ��������� ����� ��������� ����� � �������� �������. ��� �� ���� ���������� ���������� ���������� ���� � ������� ���, ���� ����� � ���� ���� ����������� ����� ��� ������ ����������� ����� � ��������� ����������, �� ��������� �� ������ ������. ���� ���, �������, ���� ������� ���� ����� ��. ����� �����������: ������, ���������� 1600 �., ������� ��'�, ��� ���������� ��������� ������� ������������ ��������� �� �������� ���������� ������, � ������-������ (Basilius-Albertus), � ������� ������� ������-�����������, �� �������� �������� �� �������� �������� ������� ���� � �������������� ��������� ����� ���������� ������������, ���� � �� �������� � ��������� ����������� ���� ���'�� (������� ��������� 23 IV 1617, � ���'��� ����� ���������� ����������� ������ �������� 15 �����128).
126 ³������� ������� �������: Kłoczowski J. Wielki zakon XVII-wiecznej Rzeczypospolitej u progu swego rozwoju: Dominikanie polscy w świetle wizytacji generalnej z lat 1617-1619 // Nasza Przeszłość. � Kraków, 1973. � T. 39. � S. 103-180.
127 Kempa T. Konstanty Wasyl Ostrogski... � S. 112.; ����������� ����� ��. ������ �������� �����.: Kardaszcwicz S. Dzieje dawniejsze miasta Ostroga. � S. 159.
128 ������ ��� ����� �������� (��� ����������� ���� ���������� �������� ������ ������������� ���: ������ "�'������� ������"...� � ��� ������); ���� ���������� ������� ���� ������: Chynczcwska-Hennel T. Ostrogski Janusz // PSB. � T. 24. � S. 486.
����������, �� ����� ������ ��� ������ �������� ��� ����������-��������: ����, ���������� ���� �� ��� ��������������� ������129, �������������� � ���������� ������� Ioannes Władimirus sive Basilius [���� ��������� ��� ������], �� ����� �� �������� ����������� �������� ��������� ���� ����130. �� ���������� ������� ��������� ������ �������� ����� � ���������� ������������ ����������� ����������� � ������ �����������: ���������� 3 I 1617 ��� ��. ���������� � ��������� ���������131 ������ ��� �������� ���������� ��'� ������, ��� ������������ �� � �������� ���� ������� �����������, ��� � ����� � � ������ ������ ������ (����������) �����������; ����� ����������, �� ����� ���������� �������� ���� ��������� �� ��'� �� ���������, � ��������� ������ �������� (Basilii Magni episcopi) � �������� ������� ��������� �� �������, � �� �� �����.
129 Barthlomaeus Wresnanus [Bartlomej z Wrześni]. Theolesia illustrissimo domino Janussio Dud ab Ostróg... pro natali die Joannis Włodzimierz infantis, belluliin Ostróg haeredis... � Cracoviae, In officina Basilii Skalski AD 1617.
130 ��'� ������ ���� ������� ������, ����� ������, ���������� ������������, ���������� ��������, ���������� ������������ � ������� (�� ������������ ���������) ������ ���������� �������� ����������, � ��'� ���� � ������� ������ ��������������� ����� � ���� P���������� ���������� ������������ (� 1288), �����, �����, �������� ����� ���������� ����� ��������, �� ������ �� ����� ���������� ���� ������� ����. ���. ����� ��� ��: ������ �. ��������� ������� ���������� � ������ ������ // ������ �. �����... � ����, 2000. � �. 31-32.
131 ������� ����� �������� 16 II 1617. �������� �� �������� � ������ ���������� ������������: WAP w Krakowie, AS, rps. 75, t. l, s. 113, 144.
��������� ���� ������� � ��������� �� ����������� �������� ��������, ����������� ������ �������� ���������, ������� ��������� �� ��������'� ���� � �볺���, ����� ���������� � �������� ������� �� � ����� ������� � ���������� � ����� �����, �����, �� ��� �����, ����� ������������ �� ����������� ������ �������� � �������� ���� �� �������� ������� � �������� ��� � ������. ��������� ���������� ���������� ���� ������ �������������� ���������, �������, � ������ �������� ������ ����� ��. ��� ����������� (�����������, ���������� � ������������� �����, ������ ��������132), ������, �����, ��� ��� ������� ������ ��������� ������133, � ����� ��������� ����� ����������� ������������� �������� �Monitaprivata Societatis Jezu� ó������� �������������134 (�� ����, ������ ����������: ���� ����� ��� ������ ���� �� ������� ������������). ���������� ��������� ���������� � ��������� �����, ��, �� �������� ����� ������, ����������� ���������� ���� [venenum infernale] ��������� ��. ����������� �� ���������� �����135, �������� ����� ���� ����� �� ����� 1619 �. �� ����������� �����, �������� ��� �� ����:
�Siłaś WM napisał o pracy swej na Ukrainie około religii. Jakimkolwiek kształtem WM o to się pieczołujesz, ja się o tem nie pytam, w moich miasteczkach jako o to staranie nie proszę, tak WM go bynajmniej nie pozwalam. [...] raczej to będę widział, aby in pristino statu [� ������������ �����] te kraje zostawały, niżli mi WM swoje instrumenta mieli podawać. Woleja mieć lentem religionem [����� �����] a długo, niżli ferventem [������], a gorzeć przy niej. [...] Już tam WM gdzie indziej kontynujcie to tak wielkie studium in religione [�������� ��� �����], ja go w swoim domu niechcę ..., bom gotów pierwiej kościół zamknąć i księży tam nie chować, niżliby mi to bezprawie stać się miało. A w Polsce nie w Rzymie ani w Hiszpanii, ja się inkwizycyi nie boję�136.
132 ��� ������� ��������; ��� ����������� ������, ��. ����� � ��. ����� �������������, �� ������ ���� ���������� (1574) ���. ����. �210.
133 ������� ��� �������� ������ �Septuaginta graves et arduae rationes�, �List pewnego senatora�, �Wotum katolika� i �Obżałowanie przeciwko jezuitom za Akadcmją Krakowskąï¿½; ������ �� ������� �� ��������� ����������� ���.: Dobrowolska W. Mlodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich... � S. 185-190.
134 ������� ��� ������ ������� � ������ 1612 �.; ������������� �� ������� ���� ��������� � 1657 � 1662 �., � ������� � 1661 �.; � XVIII ��. ������� � �������� ������� ������������� ������ (Nowy Korbut. Piśmiennictwo staropolskie. � �. 3. � S. 430-431). ��� ����������� ����������� �� ����� ����� ����� ���.: Dobrowolska W. Młodość... � S. 189.
135 3 ����� �� ��������� ������ ������� 20 IX 1606: Listy ks. Piotra Skargizlat 1566-1610 / Wyd. ks. Jan Sygański TJ. � Kraków, 1912. � S. 276.
136 Listy księcia Jerzego Zbaraskiego, kasztelana krakowskiego, z lat 1621- 1631 / Wyd. A. Sokołowski // Archiwum Komisyi Historycznej. T. 2. � Kraków, 1880. � S. 161.
����������� �� ����� ������, ������� �����������: ���� ������ ����������, �� ���� �� ����� ��������� ������ ��� � ����� �� ������ � ���� �������, � ���� ���� ����� �� ��������� ������� �����, ��� ���������� �� ��������� ������ ������� ���, � �� �� �� � �� ������ ��� ������ ��� ��������'��? ������ ��� ������� �������� � ���������� �������� ��� � ����������� �������� �� ������ �������� �� ���������?
��� �������� �� �� �������, ����� ��������� ��������� � ����� ����� �� ���� ����-������� �������� ������, �� �� ������� � �������� ������ ��� �����. ����� ������� ��� ������� ������ ��� ������� ������ �� ��������, �� ������������ ���� ���� ���� ����� ��� ��������� ��������� �������. ����� � ������, �� ��� ������� ��� ���������� (������������) �������� ��������� ������� ����������� ��������� �� ������������, ��� � ����������, �� ���� ��, �� ��� �����, ���� ������ ������ ��� ���'������ � ��� � ����������� ������� �����, �� ����� ����� ����� �� ����, ������� �� ���, � ��� ��������� ���������� ������������ �� ���������� ���������'�� ���������� �����������137 �� ��������� ������� ������������� ����� ���� ������-��������. (��� ��� ������������ ����� � ������� ����� ������� ����������, ���� � � �������: �Jeden z nich [���� ���������, � 1618, ��� ���� �����, � 1619] do reflektarza zakonnego przyszedszy Żywoty Świętych [����� ����� ������. � �.�.] na celu sobie postawiwszy głęboko ich strzałą przeszył; słowo na którym się strzała oparła, było śmierć, skąd prędkiej się dla niego obawiano zguby, jakoż i była�138).
137 ���������, � �������, ��������� ���������� �����������, ������ �� ����, �������� ��������� �������: ����, ����������� �� ����������� ������� � ������� (�����, 25 V 1579); ����, ����������� �� ��������� ���� � ���, �� ����� ������� ��� �'��� ���� ��������� (�����, 2 II [1580?]) �� ��. ������� � ��� ������� �����: AGAD, AR, dz. V, nr 11078, k. 91-93, k. 108-110. ���� ���������� ������������: ���. ���� ��������� ����� �� Bernasia (��������������), ������� ���, �� �� ������� �������� � �De amore� (!) ���� (������, 6 XI 1617: WAP, AS, rps 75, t. l,s.342).
138 Niesiecki K. Herbarz polski. � T. VII. � S. 189.
���� ��������� �� ������ �� ��� ����� ����, �� ����� �������� � ������ ������ � ��������� ������� � �������� �������� ������������ ���������� � �� ���������� �� ������������ ����� ����. ���� ������ ������ (lentis religio, �� ����������) ���� ���������� ���� ��������, ��� �� ����, �������, ����������� ������������� ���������� � ��������� ���㳺�� (fervens religio, �� ���� � ���� ���������������). �� ����� �����������, �������, �� ������� ������ ����������, �� ��������� �������� ����� ������ ���������� �� ����� � ���� ������� ���� ���� ��������� �� ��� ������: ���������� ���������� ����� (���� ���������� �������������; �� ������ �� ��������, ����������� ���� ����������, �aby się nasycić mogła nabożeństwem w pomilczeniu, wszędy osobny na ustroniu miała gmaszek..., tam swoje czytanie i robotę modlitewną a gorącym do Pana Boga wzdychaniem przeplatając, niejako świecka i zamężna, ale jako prawdziwa zakonnica żyła�139); ���� � ������� �������� (�� ������� ����������), ������� ������� ��������볺��; �����, ����� ���� ���������� ���������� ���� �����, ����� ��� ������ ���������, �������� � ����������������, ��� �druciana koszula była jej powszednią odzieżąï¿½140.
���� � �������� (����������) � ������ (�������������) ������� ����������� ��������� �������� ��� ���� ��� ������ ��������� ����� � � ��� ����������� �������� �����, ��������� ������� ����� �������� ���������� ����������� ��� ���� ��������� XVI � �������� XVII ��. �������� ������������141.
139 X. Adam Piekarski. Smętny wyjazd z Potonnego JW JMP Zofiey z Ostroga Lubomierskiey... � W Krakowie, W drukarni Andrzeja Piotrkowczyka RP 1623. � K. 13.
140 �� ���������� ����������� �������: Andreas Kanon. Flores sepulchrales inscriptionum ... Annae Aloysiae Chodkievidae, palatinae Vilnensis, Ducissae in Ostróg. � Cracoviae, In officina viduae Fr. Cacsarci AD 1654; ������: Życie ku podziwieniu chwalebne JOX Ostrogskiej Anny Alojzji... od Kollegium Societatis Jezu Jarosławskiego wydane. � Kraków 1698; Nicsiecki K. Herbarz polski. � T. VII. � S. 189-194; ��� ���. ������ y PSB: Dobrowolska W. // PSB. T. 3. � S. 370-371.
141 ����� ������ ��������� � ����� ������� ������ ���� ��� �������� ����� ����� ������: Tazbir J. Państwo bez stosów: Szkice z dziejów tolerancji w Pobce XVII wieku. � Warszawa, 1958 (2-�� �������: Kraków, 2000). ���� ��������� ����������: Dzięgielicwski J. O tolerancję dla zdominowanych. Polityka wyznaniowa Rzeczypospolitej w latach panowania WladyslawalV. � Warszawa, 1986.
�������, ������������� � ����������� ������㳺� �������� ����������, � ������� � � ������� ������ � ����������� ������ ����� ���㳿� [diversae religionis] �� ��������� ���������, �� ������������ ������ � ���������142, ��������� �� ������� ������������ ������� �� �����, ������ � �������� �� �� ������� ������ ����������� ��������� �� ������������ ��������� XVII � �� ������� XVIII �������. �� �������� ���� ��������� �� ������ ��� �������������� �� ���� ����������� (�� ������ ������� �������� ������������� ����� ������143), ��� � ������� � �� ������������� � ����, �� ��� � ������������ ����� ����� � ������ ���� ������ ����� �� ���������, ���, ��������, �� ���� ����������� ������� ���� ���. ������� �������� ������ ��������� �� ��������� ����� �� ����������������� ���������� ����� ���� ���������� ��������� ��������. ���� ����������� ���������, �������� ������� ������ ���������� � ����� �� ������� ����� ������. (�� ����������� ����������, ������ ���� ����, ����� �������� ���������� � � ��� ������� ��������� ��������. ��������������� ����� �������� �� ����� ��� ������ ������������� � ���� ��� ����� ���, ������� ������ ����������� ����, �� �� ������ ������ ���� ������ � ��� �������� ���� ����, �������� �mówię to szczerze, że i dotychczas nie wiem, jako ci Niemcy wierzą ... Nikogo na wiarę nie nawracam, bom nie Apostoł, homo sum�144.)
142 Opaliński E. Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587-1652. System parlamentarny a spoleczeństwo obywatelskie. � Warszawa, 1995. � S. 86-98.
143 ���. ����� ����� �������� � ���� ������������: Chynczcwska-Hennel T. �Do praw i przywilejów swoich dawnych�: Prawo jako argument w polemice prawosławnych w pierwszej połowie XVII w. // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI-XVIII w. Studia ofiarowane Zbignicwowi Wójcikowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. � Warszawa, 1993. � S. 53-60.
144 M. ���������� �� �������� ����� ���������� ��� ����������, ������� 17 VIII 1529: AGAD, AZ, nr 2778, k. 174.
��� ������ � �������� � �������� ������������ ��������� ����� ������ ���� ������������/������������� ������ �� ���������� ����������� ����, ������ ���� �� ��������� �� ������� � ��������� � ����� � ������� ���������. �������� ����� �������� ��������-�������������, ���������� ������ � ������ �� �������-����������� ����������� ������������� ������� ����� �����: �...któremu racz dać Panie wiekuistą światłość za jego wysokie cnoty i afekta ku mnie dobre, jeżeli godzien jest łaski Twojej, bo był rełigijej ruskiej�145. ����� ����������, �� �� �������� � ����� ����� XVII ��., ����� ���, ���� ����� ������������ ��� ���� ������� ������ ���������� �������. ��� ��������� ������ ������� �� �������� ������� � ���������� �������� ������ (�Dziennik drogi tureckiej�) 1640 p., ������� ����� �������� ������� �᳴���� ������������, ����� �������� ����� �� ��������� ������� ������������146. ϳ� 26 II 1640 ��� ������ ������ ��� ����� ��� �������� ������ �� ������� ������� ������������� �� ������ �������� ���������� � ���'�����-����������� �������, ���, �����, �� ������� ���������:
�Po obiedzie chodzieło kilka nas do collegium do jezuitów, gdzie mieliśmy kilka jezuitów nam dobrze znajomych i przyjaciół dobrych naszych, gdzie w swym reflektarzu ochotę nam wielką pokazali częstując trunkami różnymi... i na wiarę swoje namawiali mówiąc, że i do Turek pan poseł w kompanijej nie weźmie, nisi mutaveritis fidem [���� �� ������ ���], ale my mówili: "Non tentabis" ["�� ��������"] � to też, "Ne nos inducas in tentationem" ["�� ����� ��� � �������"], � tak spes ich fefellit [�� ����������� ���� ����]...�147.
145 Pamiętnik [1640-1684]. Jan Władyslaw Poczobut Odlanicki... � S. 286.
146 Wielka legacja Wojciecha Miaskowskiego do Turcji w 1640 r. / Opracował Adam Przyboś. � Kraków, 1985. � S. 103-167. dz��������� ������ �� ������� ��������� ������������ ���. � �������� �������, �. 41-43.
147 Ibidem, s. 106.
�� ������ ����������� � ����� �������� ��������� ������� ��� ����� ����������� ���, ���� ��� ���� ��������� �������, ������� �� �������� ������ ������������ ����������, � ������� � � ��'���� � ����� ��������� ��� ��������� ����� �������� ��� �������� ��������� ��������. �� �����, ��������� ������ ������������ ����𳿻 ������ ��������� ������ �� ���������� ���, �������������� ���������� ������� �������� XVIII ��. �� ���� �������, ���� �� ������� ����������� ��������, �� �� �� ���������� ���������-���������� ���� � ��� � ����� ����� XVII ��., �� ������ ��������� �������� ��������� �������� � ��������, ���� ������ �������� ��� �������� ���������� �� ���� � ���� �� ��� ��������� ���� �������� � "����������� ��. ������"�148; ����� ������ � ���� ��������� ������ ���� ���, ������������ ����, �� ����� � ����� ������������ ������� ����� �� ������� ����������� ���� ���� ��������� ��������, �� ������� ���������� ������������� ��������� ������149.
�� ��� �����, �������� ����� ������ �� ����� ���������, ���� ���������� �� � ������� �������� ����������� ��� � ����� ��� ���������� � ��������� ���������� �������, ����� �������������� ��������� �������� ����������� ���������� ����, ��������� ������� ����� ����� �� ��� � ������ � �������� ���� �������. ������� ���������� ����������� ��������� �� �������������� �������� ���, ��������� ����������� � ����, �� ����� ������� (�������� ������������ ����) ��������� ����� � ����� ����-����� ����������, ������� � �� ��������*, ���������� �������� ���� � ������ ����� ���������� ��������� �������, ���������� �� �����������������150, ��������� �� �������� �������� ������� � ��� ���������� ���� ����������� ���, ���� ���������� ��� ���������� ������������ ������������ ������ �� ����� ���� �� �������� ������� �� ����� ������ ���㳿� [religionis nullius].
148 ����������� �. ������ ������-����. �.7: ������� ���� � �� ���� 1625. � �., 1995. � �. 388-437.
149 ������ �. �������� ����� ���������: ������������ ���� � ������� �崳������� ������������ // �������, ���������� � ������ � ������ � XVII ������. �������� ������ ������������� ������. ����, ���������������, ���, 1-6 ������ 1995 �. / ���. ����� ������, ���� ����. � ����, 1996. � �. 1-13 (�������: �. 13-49); Plokhy S. The Cossacks and Religion in Early Modem Ukraine. � Oxford, 2001.
* �������� ����������� ����� ������ ���.: ������� ����� � ����: ������������ ����� ��������� � ��� ������.
150 ������� ����� ���� ����� � � ��������� ��������� ���� ��������, � ����� ��� ������ ³������ ����������� 29 XI 1662: ������� ������� � �������� ���� ����� ������� �z kwadrans albo półgodziny�, �� �������� �������� ������: �kryknęli na księdza: "Nie baw Popie, bo się i tobie dostanie". Tak szumno kazali� (Pamiętnik.. . � S. 178).
������� ��� ������ �������������, ��������� ����� ������ � ����� ����� � ���������� � ������ �������� II ���������, ����� 1622 �. ���� ��������� �� ������ �� �����������. �� ��������� ���������, �� ��� ������ ��������, �� ������: �Sam nie wiem, jak ją nazwać; choć się już siwizna na mnie rzuciła, nigdym przecie nie komunikował [�� ����������], ale iż niedaleko Birż mam chudobę, tam jeździłem najczęściej i słuchałem księdza doktora i ta wiara najwięcej mi się podoba�151.
* * *
ϳ����������, ������� ������������ ����� ��������. ������ �� ��� ������������������ �� ���� ���������� �����, �� �� �������� XVII ��. ������� ���� ������ �������� ���� � ������ ���� ������� (�����) ����������. �� ����� �������� ����� ������; ���� � ��� ���� ������ ����������� �������� (������ ��������, ��, ���������� ��������, ����������� ������������ ��������� ����������; ��������������� ����� �����, �������� �� ������� ���� � ��������������� ����������; ������ ��'���� � ���������, �� ���� �� ������������� �� ����� ����� ����� ������ �� ������������ ��������� �������������), ���� ����� ��������� �� ���'�������, �������� ��������� �������. ���������� (������������) �������� ��������� ������� ����� �������� ����������, �� ��������� ���� ��� ������� �� ������ ����� ��� �� ����, �������������, � ������ ����, �������� ���������������, � � ������ � ����������� ��������: �������� �� ���������� ������, ����������� �������� ���'���, �� ����� � ������ ����� ������. ��������� � ������� ������ �������� � ������� ��� � ������, ������������ �������� ����������� �������� ���� � ������ �������, � �������� ���������, �� ������� �������� ������. �� ��������� �����, ��� ������������ ������, ���������� ���������� �� ����������� �������������� ��������� (������ ����� � ���), �� �� �������� � ����� �������� XVII ��. �� ���������� �� ������� ����������� ������, ����, �������, �������: �) ������������ �������� ����� � �, ����, � ����������� �������� � � ����� ������, �) ������ ����������� �������� ����� � ����� ��������� ������ �崳���, �) ��������� � ����� ����� XVII ��. �崳���������, � ��� � ������� � ��������� � ����������, ���� ������ ����� ������������ �������� ������������ �����������, ����� �) ����� ������������ � ������������� ������, �� ��������� ���������� ������������� �������� �������� ��������� ������������ ���� ������ �������� �崳��� ��� ����� � ������������ � ����������, ������������� ����.
ֳ���� ��������, �� ������� ���������� � ����� ������. ��� �� ���� ��������� � ��, �� �� ����� ������� ����� �� �������, ��������� ��� ��������� �������� ������������, ��� ������������� ������� �������, ��������� � �������� �� ����������. �� ������� ��� ����� ����� ����� ������������ ������, �� ������ �� ����������� ���������� ������152 , �������� ���, �� ������ ��� �������� ���������, ����� � ������ �� ��� ������������� ����'���� �������� ���� ����, �� ������ ������.
151 ���. �� ���������� �������� �����: Augustyniak U. Duchowni klienci Krzysztofa II Radziwiłła. Kondycja i funkcje duchowieństwa ewangelicko-reformowanego �� dobrach radziwiłłowskich w pierwszej połowie XVII wieku // Misccllanea Historico-Archivistica. T. 3. � S. 167.
152 ���. �������������� ����������� ����� �� ������ ��������� �������, �������� �������� �������� ��������'�����: Pośpiech �., Tygiclski W. Społeczna rola dworu magnackiego XVII-XVIII wieku // Przegląd Historyczny. � 1978. � T. LXIX, z. 2. � S. 215-235.
� ���� ������������� ���� ������� ��� ���������� ����-������������ �� ���������� ������, ������, ���� ����� ��������� �� ��������� ���������� ���������, ����� ���������� ���� ������ �������, �� ���������� �� ����������� ����������� ���������� �������� ���. ����� �������� � ������� ����������� ���, �� ���� ������ ����� ������� � ò³º¿ ������ �������, �� � ��������� ��������� �� �� ������������ �� ��������� ���������� ������������ ���������, � �������� �� ������� �������� �������� ����� ������� ����������� �� ����� � ��������� �������, ������ � ��������. ����, ��� ������������ �� ������������ ������� ������ ��������� � ������������� ����������������, �� ���������� ��������� ���� �� ���-�����. �� ���� ������ � � ������������� ��������� � ����� ������� �� � ���������� �������� �����, �� ����� ���������, �� ���������� ������ ��� ���� �� ����, �� ������ �� ���� ������ ���������, ���� ����� �� �������� ������� ���� ����. (���� ���, ���������, ���������� � ���������� ����� ������� ��������� ����� ���� ������, ��� �� ���� �������� �� ������� �nie odrzekłszy się schizmy zginęli tą samą śmierciąï¿½153; ������� ���������� ���������� �������� in extremis ������� ������ ���������155; ���������� ������ ������� � ��䳿 �� ��������� �� ����� ������� ���'����� � ������� �������� ������ ������� � �� ������ ������, ���, ��������, ���-���� ��������� �� ���������� �������155.)
̳���������� �������� � ���� ���������, �� �����, � ��������� ���������� ������� ��������� ������������, �� ����� ���� ��������� ��������� ���������� ������ �������� � ����� �������� XVII �������. � ���� �� ���������� ���� (�� ����, �� ����������� � �������) ��������� ���������, �����, �������� ���� � �����, ��� �� ��������� ����������� �������������� ������, ������� ���� ���������� ��������� ��������, ������ ������ � �����. � �������� �������� �� ������������� ����������� ������ �����, ����� ������, ��������� ��������������� ������. ³������ ����� � ��� ���������� ��������� �� ��������� �������� (�������� �, ��������������) �������������� ������, � �������� ������� ������������ ������������ ������ � ����-�������� �� ������-�������������. ³����, ����������� �� ��������� ��������� ����� �������, ����� ������ ������ ����������� �� ����� ��. ���� � ����� ��������� ���� ������� ��������� ���������: �������� � ������� ����� ����������� ��� ����� �� ����� �� ��������⳺ ������� � ������� �����������156. � ��� ���� ���������� ��������� �������-�������:
[������] Obrazy tłuką i depcą nogami, Zowąc na wzgardę łąckimi bogami, Żaden Bóg, mówią, Lachom nie pomoże. Pokarz ich, Boże157.
153 Radzywiłł A.S. Pamiętnik... � T. l, S. 495 (����� �� 12 XII 1635).
154 Goldberg J. Żydowscy konwertyci w spoleczeństwie staropolskim // Społeczeństwo Staropolskie. T. IV. � Warszawa, 1986. � S. 221-222.
155 ��� ������� 1641 p. � �������, ���� ��������������� ������� ��������, ���.: Kossowski A. Zarys dziejów protestantyzmu na Wołyniu w XVI-XVII w. // Rocznik Wołyński. � Równe, 1934. � T. 3. � S. 252-253.
156 ˳����� ��������� / ϳ�������� �.�. �����. � K., 1971. � C. 45.
157 Trąba koronna przeciwko swejwolej ruskiej napisana anno 1648 // Nowak-Dłużewski J. Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie. � Warszawa, 1972. � S. 96.
���� ������� ���������� �� ����, �� ��������� � � ���� ������ ���������� �� ������ ������������ (������� � ����� ����������, ��� ����������, �����, ���� ���������� �� ������� ���158) � �� �������� �� ���� ��������� ������� ���������. �� ����, � ��� ���� �� �� ��������� ���� ��� ���������� ������� ������ ò³º¿ ������� ������, ����� ���������� ��� ���� ���������, �, ��� ������, ��������, ��� ���� �� � �� ��� �������� � ����� ����� ������������ �������� ������� ������ �����, ��� ���, �� �� ������� ������� ������� ����� [dwojaka Ruś stanęła przez mus159]. ����� �� ��䳿 � ������� �� ��������� ������㳿 ������ ��� �� ��� �� ������� ����, ��������� ��������� ������. ��� ��, �� ��� ��������, ���� ���� ��� �������� ��� ������, ������� ������� ������ �������� �������� � ����� 40-������� ������������. �� �� ��� ���, �� ������� ��� � ������ �������� �� �����, � ������, � �� �� �������� ��������� ������� ����� �� �� �����, � �� ������� ���������������� ����. ������� ������� ���������, ���������� ����� �� ��� ���� �����, � 1654 ����:
�Zmarł w Brześciu Kisiel, wojewoda kijowski, schizmatyk; jednak przed śmiercią, kiedy byli przy nim oo. Towarzystwa [�����. � �.�.], na ich pytania, czy umiera w dobrej wierze, rękę im uścisnął. Dzwoniono i u nas, i u schizmatyków, bowiem jedni i drudzy stali przy umierającym pozostawiając sąd Bogu�160.
158 ���., ���������, ������ �� ������ � �.M. ����: ����� �.�. ��������� ����������� ���������� ����� ������������ � ������������� ���� � ��������� �������� �������� ��������� ������� � ���������� � ������ �������� XVII �. // ��������� ���� 1596 �. � �����������-������������ ������ �� ������� � � ���������� � ����� XVI � ������ �������� XVII �. ����� II. � ������, 1999. � �. 151-174.
159 Jerlicz J. Latopżsżec... � T. 2, S. 134.
160 Radziwiłł A.S. Pamiętnik... � T. 3. S. 392 (����� �� 3 V 1654). �������� �� ����� ������ ���.: Sysyn F.E. Between Poland and the Ukraine... � P. 201, 347.
���������
�������
��������