���������
�������
��������
������� ��� ��, ���� � �� ���� ������/�������� �������� ����� ���� ������������ �� ���� �������� ������ � ����� ��������� ���� ������ (Rzeczpospolita Obojga Narodów) � ���������� � �����������, � ��� ������������ �������� ��� �������� ��������� ������������ ��������� ����������� � �� ���������� ����. ���� ���������� ��� ��������� ��������� ������ �� ���������� ���'����, �� ����� ������� ���� ��������� ���� ����� � ��� ������� �����, ��������� ����-���� ����� � � ����� �� �������� ��� ��� ������ �������� ��������� (przez pacta i przysięgi) ����-������� �������� �� ������ �������� �� �������� ��������� �����������. ������ �� ���� ����������� �� ������� 1620-� �������� ������������, ������� � ����������� ��������� �� ����, �� �������� ������������� ������ ���� �� ����� �����-��������. �� ����� �� ����, ����� ����� ���'��� ����� ��� ���������� � ��������� �崳������� �������� ������ ������, � ������ ������� ������������� ���� ��� ����� ������� ����� ������ �� ���� 1641 �., �� �� ������ ����������� ����� ����� ��������� ������, ����������� ������� ��������� ���� 1569 ����1. �� ���� ����� � ��������� ���, � �����, �������� ���������� ����������� ����� ������� �� ��� ���������� � ����� ����� ���� ������2, ����� � ������ � ������ ������ � ������ 1623 �., �� ���� ���������� �������� �� ���������� ������ �������������� ����������� �������� �����, ��� ������� ����� � ��� ����. ����, ������ � �����, ������ ����������� ������ ������������3 , � �Iustifikacja niewinności� (������� ������ ��� ���������� ������ � ��������):
�Za te pomienione zacnego narodu Ruskiego ku wielkim Xiążętom, Panom swoim, Królom JM Polskim, uczciwe zadziały y przeważne odwagi dana jest jego od nich wolność, obok Ich M zarówno z dwiema narodami, Polskim i Litewskim, w senatorskiej poważności siadać, o dobrym państw ich a ojczyzny swey radzić, y ze wszystkich Królestwa Polskiego dostojeństw, praerogatiw, urzędów zawołania, swobód, praw i wolności cieszyć się. Dano to jest jemu jako równemu do równego, jako wolnemu do wolnego narodu Polskiego w społeczność czci y w jedność ciała złączonemu i wcelonemu narodowi [...]. Naród nasz Ruski przy Xiążętach swych wolności tej nabył, z tą przezacnemu Królestwu Polskiemu jest incorporowany, te od Królów JM Polskich przywilejami i przysięgą ma potwierdzone, te po wszytkie przeszłe wieki trzymał nienaruszone, i dziś też zatrzymać, na potomki swe wlać, i póki jego i wielkich jego Xiążąt, to jest do skończenia świata, za pomocą Bożą wlewać powinien�4.
1 Sysyn F.E. Regionalism and Political Thought in Seventeenth-Century Ukraine: The Nobility's Grievances at the Diet of 1641 // HUS. � 1982,Vol.Vl, nr 2. � P. 171-185. � ������� �� ����� ���������� ������� ������� ������: �. 186-190.
2 ���.: ������� ������������� �����...� � ������� �� ����� ����-������ �����...� � ��� ������. �����: �������� �. ����� ����� ������ � ����������� ���� �� ���� XVIII cm. � �., 1997. � C. 173-175; Jakowenko N. Ruś jako trzeci czion Rzeczypospolitej Obojga Narodów w myśli ukraińskiej I polowy XVII wieku // Unia Lubelska i tradycje integracyjne w Europie Środkowo- Wschodniej / Red. J. Kłoczowski, P. Kras, H. Łaszkicwicz. � Lublin, 1999. � S. 79-88. ���� �������� ������-������ ���� ��������� �� ���� �� �������� �������� ��������� �������� ������ � ���� ������ ������������ �Iustifikacja niewinności� ������� ������� �����: ��� �.�. �������� �������� ����������� ���������� (����� XVI � ����� �������� XVII cm.). � K., 1998. � C. 60 (�����, �� �� ����, ��������� ������� ������� ����� ���������).
3 ���.: �������� �.�. ���������� ���� ������� �����������. � �����, 1987. � �. 106; Frick D.A. Meletij Smotryc'kyj. � Cambridge Mass., 1995. � P. 380. ����� ���� �.�. �����������, �������� � �� �����������, ���������� ��� '���� ���� ����������: ����������� �. ������ ��������� ���������. �. 6. � �., 1995. � �. 292.
4 ���. �� ��������� �.�. �������: ����� ���. �. �, �. 7. � �., 1887. � �. 513-514 (�������� � ����� ��. � �.�.).
�������� ���, ��� ���� ����������� ����, � �� ����� �������� ����� ������������� ��������: ���� ������� ����� ������ �� ��������� �� ���� �����, �� ��� [���������] �� �������������� �� ����������� ���������� ����������, �� [���������] ���� ����������� ��������� �� �������� �� �������� ��������� ������, �� �� ������� ���������� �������� ��� ������� ��� � �� � [���������] �� �� �������� ��������, �������� �� ���� ������� � ���������� �� ����� ������ � ����� � �� ���� ��������� �� ��� � ���� ����� ����, ����� �� ���� ����.
�������� ������� ����� � ����� ����������, �� ������ �������� ����� � �������� ���� ������� ������� �� ��� ���, ��������, �� ����. �� ������ �������� � ��� ����������� � ����������� (�� � �������� ��������) ������ ���� ���'�� ��� ���������5. �� � �� ���������� � ������ ����� �������, ����������, �������������� �� ��������, �� ������ ���� ��������������� ������, �� ���� ���� � ��� ����� ������������� ������ �� ����� ��������, ������� �������� ����-������ ������ �� ��� ����������, ��������� ������� ����, �� ���� � ������� ����� � ����� ��������� �������.
��� ��� � ��� � ������ ���系, �� �� ����������� ��� �������� ���'��� � �������� ������� � �� ��� ���� ����? ³������ �� �� ������� ����� ��� ��������� ��������� ������� ������, � ������� � ���� �� ���������� ������, �������� �� ���������� ������������� ����� ���� �� ���� ������� ���� ��� ��������� � ����� �����. ���, ���������� ���� �� �� ���������� ��������� ����� ���������� ��� ����� ����-���� � ���� ������, �������������� ��������� ��� �����, �� �������� ���� ������� ������ ���⳻ (� ���������� �� ��������� ���������, �����������, ����������, �������������, ����������� � �.�.). ����� ���������� (�����) ������������, ���� ������, ��� ���� � �������� �, ������� ��������� (���������� ����� ���������� ��������� �� �������� ������������ ���: ���������� ����������, ���������, ���������� [eminere, praeesse et regere nati]6);
5 ����������� ������������� ����� ��� ��������� ��������� ������� ����������, ������ ����������� � ��������� ���'��, ���. �� ������� ������쳿 ���������� ����: ������� �. ������ � ��������� ���������� ��������������� ���� // ������� ���������. � 1997, �5; 2000, �5-6.
6 Okolski Simon. Orbis Polonus... in quo antiqua Sarmatarum gentilia ... specificantur et relucent. T. 1. � Cracoviae, In officina Fr. Caesarii 1641. � P. 527.
� ����-���� ����⳻ ��������� � �������� ��������� �� ���� �� ����� ��������: ���������, ��������� ������� �����������, ����������� �� ��. �������� ������� ��������������, ��������� �� ����� ���������: ��� � ������ ������� ����, �������� �� �������� ����'��� [Tu es arbor Domini vel Dei, in montibus excelsis płantata]7 (����� ������ ����� ����� �������� �� ����� ������������ � ����� ��������8).
������ ��� ���������� �������� �������� ������ �������� � ���������� �� ����� ���������� �� ������������. ����������� �� ����� �����������, �������� ������������ � ���������� ������� ������� �������, ���������� � ����� ��������� �����쳿 7 X 1612, ����� ����� ���� �����, ��: ������������ �� ���� ����� ��� ���� ��'�, ��� �� �����, ���� � ������; ������� � �� ��� �������, �� � ��� � ��� � �������, � ��� ������ ���� ��������, ��� ����� ���� ����� ����������� [��nabitur ad eam gloriam atque nomen id, quod iam Tibi: id est aeternum atque magnum; quia Tu ipse magnus, et omnia in Te magna; majoraque fortuna, si major aliquis Tuae virtuti campus]9.
�����, ������� � � ���� �������� �����: � ��������� �� ������ ����� ������������� (� 1636) ������� �������, ��������� ����� ������� �� ������, ������ � �� ���� ��� �����:
Wielki Xiążę, tak wiele za te czasy małe
Uczyniłeś owoce pierwiej okazałe [...]
Umarł Wielki Xiążę, o śmierci srogości,
Nad kimżeś zażywała takiej surowości [...]10
7 Sulikowski Nicolaus. Pogonia virtutis sua luce natalium splendore celeberrima dum ... Casimirus Florianus Dux in Klevan Czartorysk Dei gratia episcopus Posnaniensis... 29 Januarii consecraretur... � Cracoviae, In officina Francisci Cacsarii 1651.
8 ���. �� ���� � ��������� ������������� ����������: ������ ���������-�������� � ��������� �� ������ ��. ��� ��������������� (1641 �.) ������� ���� ���� � ������, �������, �� ����� �� ����� ���� ������� � ���������� (����� ��������� � �������� �� ����� ��������� ���.: ������� ������������� �����...� � ��� ������).
9 ���. ������� �14.
10 Fatowicz Mikołaj. Głos lamętującej ojczyzny z śmierci prędkiej ...Õ³ążę�� Jana na Zbarażu Korybutha na Wiśniowcu Wiśniowieckiego ... � Kraków, W drukarni Marcina Philipowskiego 1637.
������������ �� ������ ������������, ����� ����� ��������� ������ ��������� ���������� �� �������� �����, ����� �������� ���������, ����� �������������� ���� �����, �� � ������ �������� ������, �������� �� ������� ��������, � �������� ���� �� ��������� ����� ��������� ������� ���� � �������� ������ ���������� �� ������� ����������� �������. ��� �� ���� ����� �������� ���������� �� �'����, �볺������ ���'������, �� ������������� ���� ������ ������� ������ (������ ����������) � ���� ������� ���� ����� � ������ ��������11. �� ������ �������� �����������, ���� ���� �������� ��� ����� ���������� �����������, �� ������, �� ������ ���� �� ����� ������� ��������� ����������� ����� � ��������, ��� � ������ �� ��� ������� ������ ����������� � ����� ����, � ���� ����� �� �볺��� �������� ��'���� �� ����� ����� �� ���-������. �������� �����������, �� ������� ���������, ������ ������, ��� �� ���� ��������� �������� ��������� ���볿, � � �������� ������ (������ᳺ�) ��. ������-���������� �����������; ���� ������ ������ � �������� ����-���� �����, � ���� ���� ����� � �������� ������� ������ � ������12. ��� ������ �� ���� ����� ��������� ������� �볺���� ����������, ������ ��� �� � �������� �� ��������� ����������� (��'�, 1616) ���: ��� ����� ��� �������� � ������ ����, ���� �� ����, �� ����� ����� � �� ����� ���� ��������� ���. �����������, ����� � ������������� �. ���. �. ��������� ����������� ������� ��������, �������� ��� ���� � �������� � ����������� �������� ���������� ����� ���������, ������ ������� ������� ����, ������� ������ �� ��� �����13.
11 ����������� ����� ����� ����� (� ������ ��������� ��������) ���.: Mączak A. Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI-XVIII w. � Warszawa, 1994. �������������� ��������� �볺����� �� ����������� ������� ���� ���������� ���. � ������ ������� �����������, ���� ��������� � � ������ ����� ��������� (������� �� ��� � ������ ���.: �������� �������...� � ��� ������); �� ����, ���� ���������� ������������ ���䳿 ��� �볺������ ��������� ����� �������. ��� ��� ���������� ������ (� ����������) ������/�볺����� ��������� ���� ���: ������ ��������� ��������. �. 2.
12 ������ �.�. ��������� ����'���-�����-��������� ������� (1576-1636). � �., 1990. � �. 111-113.
13 ���. ��: Frick D.A. Meletij Smotryc'kyj... � P. 271.
��������� 1627 �. �� ��. ���������� ������������, ���� � ��������� ������ ����������, ��������������� � ������������ ��������, ����������� ������� ��� ��'���� � �������� �� ��������� �������� ������� ���������: �...udać się pod skrzydła opieki W.X.M. y dożywotnego w nłey, będzieli na to wola Boża, pomieszkania szukać�14.
������ �� �볺����, �� ���� �������� ����� � ������� �����, ������ �������� ������ � ��� �� ����� ����� ��������� ����� ������� ������� ������ � � �������� �� ������ (�� ����������, �� ����, �� ���� ����), � ������ ������, ���������� �������, ��������, ��'����/������, ������ �������� ���������� etc., etc. ���� �����������, �� ������� ������� ������������ ������������� � ����� ��������, ��������� �� ��������� ��������� ����������� ��������� ���� � �������� ��������� �� ���������� ���볿� (1581), �� ����� ���� ���������� (� ������ ������!), ��. ������-���������, ������������ � ����������� ������������ �������, ����������� ������������� � ��������� ������:
� �� ������� �������� �� ���� ������,
�������� ����������� �� �� ��������. [...]
�������� �� ���� ����� ��������� ���������,
���������� �� ����������� �������� �������. [...]
������� �������� ��������� ʳ�� � �������� ������,
���������� �� ���� �������� ������ �������� �������15.
��� ���, �����, �������� �, �� ���� � ��� ����� ������ � ������������ ���������� ����� ���������� ��� ������������� ���� ����������:
������� �� ���� ��� ��� �� ���� �������,
� ��� ����� ��� ������� � 99 ������.
��� � ������, �� �� ����������,
� �� �� �������, ��� � ��������16.
14 ������� �35 (���. �� ���������, �. 518).
15 ������� �3 (���. �� ���������� ������������, �. 460-461).
16 ��� ����. � �. 461. ������ ������������ ���. 573 ����������� ��� ����� � ��������� ��. �������� ����� �� ������ �� ���. 8.31-33 ���������; �������, ������� ��� ���. 9.6-18: ���� ������ ���, ��� �����.
�� ��� ����� �� �� ��������� � ������� � ���������� ������-������ ����� ����������, ��, ��������, ��������, ������� � ���� ������������ ��������� � �������� ������� ����������� ���� � �������� ������� XVI ��., ��� ��������� ������� ������ �� �� ������ ���� ����� ���������. ����������� ���������� � ��� ��� � ���� ����������� ���������, ������� �� ����������� ��������� ������� ����� ����� XVI ��.; ��� ����� ��� ������� ��������� (�������, �� 1,2): ������ �������� 1553 �. �� ���� ��. ������ � ������ ����������� � ��� ������������� 1578 �. � �� ���� �������� ��������� ������� � ��������� ����������; �����, 1581-� ����� ��������� ������� ���� �������� ������������, � 1582-� � �Kronika� ����� ��������������, �� ������ ���� �������� ������ ������ ���������� ���������. �������� ��� ������ ��������� (�� ��������� ����������� � � ���������� ������) � ���������� ���� � ���������� ������� ��������� � ����������� ������������, �������, ����������, �������� ����17 (������, �� �������, �������� ������ ���� ���������� �������� ���� ϳ��, ������ � ���� 1514 �. �� ���� �������������� ����������� ���: �� ���� ����� �� �������������� �� ����, � ������� �� ����������� ������⳻ [Domi Numa religiosior, fortis Romulo non inferior]18). ���������� ��� � ����, � ����� �� ����� ���������, ����������� �� ������ ����������� �����, ���� ������� ��� ��������� � � ���� ������� � ������������� ���� ������� ������ �����. ��� �� ���� ���� ���������, �������-����� �������� ����, �� 21 X 1530 �� ������������� ������� ������� ������ ��� ������ �����. ���� ������� ������ ������� � ������, ��� ������: �� ��� ��������� �������� � ���� ������� ����, �� ������ ������� ���� ������ [fu tanto religioso ne la secta greca, che li Rutheni suoi lo reputavano per santo]19.
17 ���. ����������� ������ ��� ���������: ������������ �. ³���� � ������� � �������� �� �������� ����� �.�. ����������� // ��������� �������. ���������� � ��������. �. � ����, 1995. � �. 26.
18 ���. ��: Niesiecki Kasper. Herbarz pobki / Wyd. J.N. Bobrowicz. T. 7. � Lipsk, 1841. � S. 181.
19 Pociecha W. Królowa Bona (1494-1557). Czasy i ludzi Odrodzenia. T. 3. � Poznań, 1958. � S. 235.
���������� ����� � ������� � ���������, ��� ��� �� ���� � ����� ������ � ��������� ���� ���� ����������� ��������� �������. �����, ���������� ��������� ��������� ���������� ���������, ��������� ����, �� ��������, � ����� ��������� � �������� ������� �������, ����������� ��������� �� ���� ������� ���������: �...�� ����� ������� ������� ��������� ������� �� ��� ������ ������� ���, ��� � ������ ������� ����� ���������� ������� ��� �������20.
³����, �� ������, ����������� ����� ����� ���������� �� ����� ���� ������� �������� �� ���� � ������-������ (����������� �� ��������� ��������� �����������21) �� �������, �� ������������ ������ ij� �� ��������� �� �������������. � ����� ������� ������ ��������� ������� studia humaniora ��������� ����������� �����, � �������� ��� ������� �������� �������� ��� ��������� �������� �������� �������, ����� � ����� ����� ����� ���� ����������� �� ��� ��������� �����������, �� ������������ �� ���� ��: ��������� ������������� �� � �� ���� �������� ���������, ������� �� �����, � �� ���� ���� ������� ���22. ³����, ������ �������, �� � ��������� ����� ������� ���� ���������� ������ ������������, ��� �� �� ��������� �� �������, ��������� ������ ������ � ������. ������, ���������������� ������� ��������� ��� �������� ��������� ������ ������������ � ������������� � ��� ������ ����� ������ ������� �De bello Ostrogiano� (1600). �� �����, ������������� ������ � ���������� ��������� �����쳿 � ����� ������, �� ������� ������� � ���������� ����� ������� ������ �� ��������� ��������� � ��������� ����� �������, ���������� � ���������� ������� ������������, ���� ����, �� ���, �������� �������� ���������� �� ������� ������� �� ij� � ��� ������������ ��� ����� ����������� �� ��������� ������� ������������ ������, ���������� �������� ���������� ���������.
20 ����. �. 35. � �. 126.
21 ��� �������� � ������� ����������� [�����������] ����� ���.: Korolko M. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny- Warszawa, 1990. � S. 74-76, 121-122, 289-292. ����� ������ ���������� ����������� ���. �����: Platt D. Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Z dziejów prozy staropolskiej. � Wrocław etc., 1992. � S. 46-80.
22 ���. ��������� ������� ����� ������� �� �������� �������: ����������� �.�. ������� � ������ � ����� ������-����. � ������, 1997; �� �������������� �������: ������� �.�. ����� � ������� ����: ������, �������������, ���������. � �., 1992.
�������� ������, ��� ����� ������ � ���������� �� ������, �� ������ ���� ������� � ���������� ���������� ���� � ���������� �������� ��������� ����������. ϳ� �������� ����������� � ��� �� ���� ����������� ��������������� ﳺ���� ����� ������� ����'��, �� ����������� � �� ������ ������� ������������ ������ (��� � ��� ������ �������� ������ ������23), ������ ������������� ��������� �����: � ��������� ��� ������� �����, ����� � ������� �������� (�������-������), ��� �������� �� ���������� �������24 ����. �� �������� ���� ����������� 66 ����������� ������, �� �������� 47 ������� � ���� ����������� �� 1553-1657 ��., ����� �� ����� ���������� ������� ������������, �� � �� �� �� ������ �������������� ij� ���������� ��� ���� ������� ���� � ��������� (������ ��� ��������� �� ����������� �� ��������� ������ ������ � �������). �������� ������� ��� ������ � ����, �� ����, ����� �� �������; �������� ���, �� ����� ������� ������ �������� �� �������. �� �����, �����, ��� �� ������ ���� ����� ���� ����� ������, � ������� � ��� ���� ������ ���������� ��� ����� � ����� ������㳿 ���� �������. ������� ����� � ��������������� �������� �� ������� �������, ���� �� ��������� ���� �� ���� ����������� (���������� ������� ������ �� ���� ��������� ���������� � �� ����� �� ����, ��������� �� �� ������� �������� ���������).
23 ��������� ��������� ��� ���� ���� ���� ����� 1604-1612 ��. �� ���� ���������� ��������� ��. ������-����������, ��������� ������� ������ � ������ ������ ���������; �����.: Die älteste ostslawische Kunstdichtung, 1575-1647. Erster Halbband / Herausgegeben von Hans Rothc. � Gicssen, 1976. � S. 141-143, 147, 155-156.
24 ���������� �� �������� �� ������� ������� ������������ � �����: Opaliński E. Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587-1652. System parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie. � Warszawa, 1995.
���� ��� ������� �� �������������� ������� ������㳿, ������� ���������� ������������ ������� ������ ���������� ��������� � �������� �����������, �� �������� ��� ����� ���� �� ����� �������, ��� �� ��� ���, ��������� �� ��������, ����� ������ �� �����. ��� ����, � ����� �������� ������� �� ������ ��������� ������ ����� �������� ���� �� ������ ������ �� �볺����, ������� � ���� ������� ���
��� ��������� �����, ���� ����� ����������� ������� ���� �� �����, � ��������� ��������, ��������������� �� ������� �볺��� (���. ������ ������������). �� ���� ��������� ������� � ��������� �� ������������� ��� ��� �� ��� ���������, �� ���� ������� ��������� ��'����� �� �������� �� ������� de facto ����������������� ���� ���������� ����������25 . �����, ����� �������� ����� �������, ����� �������� �������� ��� ����� ���������� ������� ���� ����� ������� �������. ��� �������� ��'����� ��� ������������� � ���������� �� �������, �� �������� �������� �������� ��'���� ���������� � ������ ����� �� ���� ���������� ������26: ������� [��], ����������� [��], ���������� �� ������� [?]:
������ ������������ (�볺���)
|
�������� ������������ (�볺���)
|
������� �����, ������, ����������� �� ��������
|
?
|
Abrek (��)
|
Czarnocki SJ (?)
|
Burkacki (��)
|
Colosvarinus (?)
|
Bieżanowski (��)
|
Hincza SJ (?)
|
Guczy (��)
|
Górski (?)
|
Boxhornius (��)
|
Kanon SJ(?)
|
Koryczki (��)
|
Janicki (?)
|
Kochanowski (��)
|
Kmita (�p?)
|
Łosiatyński (��)
|
Karatan (��?)
|
Mądrowicz (��)
|
Łącki (?)
|
Melchiorowicz (?)
|
Komorowic (?)
|
Niegoszewski (��)
|
Miedzyboż SJ (��)
|
Mucharski (��)
|
Latalski (?)
|
Otrębosz (?) Petrycius (��) Śleszkowski (��)
|
��������� (��) Ostrowski (��) Piekarski (?)
|
Paczyński (��) Pecalides (��) ����������� �. (��)
|
Majkowski (?) Mirecki (?) Paczanowski (?)
|
Szymonowie (��)
|
Piotrkowczyk (��)
|
Skoworotka (��?)
|
Wierowski (?)
|
Twardowski (��)
|
Sliwski SJ (��)
|
|
|
Wresnanus (��)
|
����������� �. (��)
|
|
|
Zbylitovius (��)
|
Stefanowie (��)
|
|
|
|
Węgierski (��)
|
|
|
25 ���������, ����� � ������� ���� ������� ������, �� ������������ ����� ����������� ������� ���� �� ��������� ��. ���������� ����� 30 ���, ��. ���������� � ����� 20 ��� � �.�. (Nekanda Trepka W. Liber generationis plebeanorum (�Liber Chamorum�) / Opr. Rafał Leszczyński. � Wrocław etc., 1995).
26 ³������� ��������� �� ��� �� ��� ���� ���. � �������.
�� ������ � ����� �������, ����� ���������� ������� ���� ��� ����� ���������, � �������� ������ � ������ ������ ��� ��� ����� ������� ����� ������� ������� �� ���� ������������. ����� ���� ����������� ��������, �� ����� �������� � �������� ���������� ����� �����������, �� ����� ������ ������ ������ ��������. ���� ���� � ������� �������� �� �������� ������������� (��������� �� 100% �������� ����� ���������� � 47).
��-�����, �� ������� ���������� � ��-��������. � ���������� ������� ������ ��������, �� ������������� ���������� � ���� 13 ���, 18 � ��� � ����������� ����� � 16 � �� ����� �������� ����������� �������, �� ����� ����������� ������� ����� ������� ����������. ³����, �������� ��������� ����������� ���: ��������� 28% (13), ������������� 72% (34).
��-�����, ����� �������� ���������� � �� �����, ����� ���� ������� ����'���� �� ����. ���� ���� �� �������� �� ����� ����-���� ������ ������������ ���� �� � �������� ����������������� ���, �� ����������� ���� ���� ������ ������ ���������, ����� �������, �� �������� ��������� ����������� ���: �������� �볺��� 28% (13), ��������� �볺��� 30% (14), ���� 42% (20).
��-����, ���� ������� ���������� � ������������� ��������, ��� ����������� �� �������� ������� � �� �� ����� ���� ������������: ���� ���� ����������� � ���������, �� � ����������, ������������ � ����������. � ��� ������� ������������� ��� ������ ��� ������ (�������, ����� ���� �������� ���������� �� ������ �. ������ �����, ����������� ������ ����������, ����� ����������, ������� � ��������, �������� �� ��������� ����������� ��������� ��. ����������� ������������), ����� ���������������� ��� ����� � �������� ���������� ������ �� ����, ��� �������� �� �������� ���������, ����� ������ ��������� ���������� �������. ����, ��������� ����� ��������� � ������ ��������, �������� ���� ������������: ������� 13% (6), ������� 87% (39).
�����, ��-��������, �� ������� ������ ������� �������� ��������, ������� �� ����� ������ ������ ����� � ���������� �������� ���������� ���� ����� ��� � �������� �� ������ ����������� � ������ ���������; �������� ������� � ���� ����������, � ������������ ����������� ���� ��� � ������ �������� � ��������� �����������. ����� ��������� ���������� ������� ���: ������������ (����� � ������� ������ ����������� � �������� ������� ����������) 9% (4), ����������� 4% (2), �������� ��� �����, ��� �� ����������� ������� � �������� ����� � 87% (41).
������� ������ �������� ���� ������������, �������� ����� ���� �����'������� ������� ���������� � ���� �����������, ��� ��� �, �����, ��������� ��� ����, ��� ������ ��������. ����, ��: 1) ���������� ����-���� ��������� �볺���, � ���������� �����, ����� ���� ������ ����'���� �� ����, �� ����� ��������� ������ ���������; 2) ����� �� ������� � ��� � ��-�������� � 3) ��������� �������� � ��������-����������, � �� ������������� ��������.
���� ����� �����, �����, �������� ��� ������� ������� ���������� ����, ����� � ������� ���������. ������ � � ������� ��������� ���������� ������� ����'��; �� ������ �� ����� ����� �������������� ������, ��, �����������, �������������� ����� ���� ���������� �����, �� ���� ������ ���������� ������� ������������ �� ����� ��������, ���������� �� ���� �������, ��������� ��� ��� ������ ���������� �����. ���� � ����� ����� �������� ������� ������� ����� ������ � ����� ������� �������������� �����, �� � ���������� ���������� �������� � ������ ���� ���� ������. ����� ����������, �� ��������� ������������ �� ���� ������ ���������� �� �������� ���� ����������. �� �������� �������� �������� ������ ���� ���� ����� � ���������� ����� ��� ����������� ������� ��������. � ����, ����������� 6-������� �������, �������������, ����������, �� ��� ����� ������� ������������� ����� � ��������� � ������� ����, ����� ���� ��������� ����� ������� ������ �������. ������� ����� ����������� �� ���� ��������: ��� ��������� �������� ������, ������ �� ����� �� �������� (�Siedział na thronie swojej opatrzności, / Kędy nie dotknie myśl nasz osłabiały, / Troje w jedności świeciły światłości�); ��� �� �������� ��������� ������� �� ����������� �� ��� (�Przykazał niebu...�; �Każe planetom...�), � ���������� �����, �spracowany� ���� �������� �przy łącę miękkiej� � ������� ����� �� ������ ���� �������27.
�� ������������ ���������������� � ������������� �� ������ ����� ����������� � ���� �������� ����������. �� ��� �����, ���� ��������� ������ ���'�������� ��� ������� ������� ��� �����, � ���� �� ����� ����� ���� ���������� ���������� ����������� ��������� ������ ��������� ������, ��������� ������������� ������ ����. ³��������� �� ���� ������ ����� ��������� ���������� � �������������, �������� �������� �� �������� ���� ���'���������, ����� �������� �� �������� ����������� �����. ���� ��� ��� ��, �� �������/��������� ���������� ������-������� ������ ������ ������� ����.
� ��������������� (������� �, �������������) ���� �������� ����� ������������, �� ����� ����������, ����������� ���� ���������� ������ � ������ (���������* ) � ��������.
27 Fatowicz Mikołaj. Odmiana żalu w pociechę synowi wielkiego męża ... Õ³ążę�� Janusza Wiśniowieckiego Korybutha ... wielkiej slawy i dzielności dziedzicowi jaśnie oświeconemu Xiążęciu Dimitrowi Januszowi Wiśniowieckiemu Korybuthowi. � Kraków, W drukarni Franciszka Cezarego 1638.
* ��������� �� ������������, �� ���� ��� �� ��� ������ ����������� �����곻 (�������� � ��������), � ���� ��� ���� �������� ��������� ���������, ��������� ����������� �� ������ ����� �������� ������ �����, �� �������������� ���� � ����� � ����������� �� ������� ��������� �������� �������� �� ���� ��������� � ������� ����������, ��� � ����� ������� ������� ��������� � ����� ���. ����� �� ������� � �������, �� ���� (���������� ��� ���) ���� ���� ��������� ��. �������� ������� ���������, ���� � ��������� ���� �����, �������� �, �� ����������� ���������� ������, ��� ������������ ���� ��� � �� ������.
���������� ��� �� ������ �������� ��������� ���� 1569 �., ��� � ������ ������ ���������� ��������� � ������ �������� � ����� ������ ��� ������ ���� ��������, ������� � ������� ��������. �� � ���� ������ ��������� ���� ������ ���⳻ ��-��-�� �� ���������� �������� ����������� ����������, ���� � ���� ������ �� ������������� ������ ���� � ���������� �������� ������ �������� ���, ��� �� ����� �� ������������ ���� �������������, ����� ����������. ����������� �������������, ���� ���� ��� ����� ��������� ����� ����� ���������, �� � ��� ��������� �����, ��� �� �������, � ����� �� �������� ����� �� ���� ��� ���� ���������� ����� � �������� ����'������ ����� ��������, ���� ���� ����� ����� ������. �������� ����� ����'������� ���� ���������� ����� �� �������, ������� � ����� �� �������� �������, �� � ����� ������ ���������, ��� ��������� �� �������� ������������� ����, �� ���������� ����� �����. ������, � ����������� ���� �� ����� �������������, ��� ������� �� ��������. ������ ��������, �� ����� ����������� ������, �� �������� �� ���������� �� �����������, �������� ��������� ��������� ��� ����������� � ������� ����������� � ���������, ��������, 1574 � 1578 ������28. �������� ���������� ������ ��� ���������� ���������� ����� ���������� ��������� ����������� (� 1530) ���������-�������� ������ �� �������� �� ��� �� ��� ��� �������, � � ������� ����� ����������� ������ � ����� ��������� ��������� �� � ������ ��� ���� ����������� ������� [de pauperrimo ducaculo natus]29.
���� �������� � ���� ���������� ����� ������� � ����������� ��-���� ���������� ����� ����������� ��������� ��������� ��������� ��������� ������������, � ��������� � ������ �� ����� ������30.
28 ������� �.�. ��������������� ������� ���� ������ ���������� // ��������������. � 2001, �2. � �. 32-33.
29 ���� �� �������� ���� 1525 p.: Acta �������. �. 7: Epistolarum, legationum, responsorum, actionum et rerum gestarum Serenissimi Principis Sigismundi I / Per Stanislaum Górski. A.D. 1524-1525. � Poznaniae 1878. � P.261.
30 ���. ��������� ����� ������ ���������� �� ������ �������� ��������� �����������: Topolska M.B. Środowisko twórcze w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI wieku (autorzy publikowani) // Studia nad gospodarką, społeczeństwem i rodziną w Europie późnofcudalnej. � Lublin, 1987. � S. 195-216.
31 �����, ���� ������� ������� ������; �� � ������� �� ����� � ����� ����������, ������ ������ ��������� ����-��������� ����� 1659 �.
³������������ ����� ��� ������� ����� ��� �����, ������� ������� �����, �� ����, � ������ ����, ������� ����������������� ���� ������� ��� ����������� ��� ������ �������� ����������� ������� ���� �����, �� ������ �� ��� �� ������ �����������, ��� �������� ��������, � � ������ ���� � �� � ���� �������� � ����� ������������ �������� ��������������. ���� ���� �� ���� ���� ���������� ���� ���������� �� ���������-������ (��� ���� ������ ����������� ������ ���������), ����� ���������� � ������� ����������� ����������� ��������� ���������� ������ ��������, �� ������ �������� ���� �����������, �� �������� ��������� � ��� ������ �� �������. (��� �� ���������, ������� ���� ����� ���������, �������� ������ � 1659 �. ������� ������������� ����� ������������� ������� �������������31, ��, ����� ������, ������������ � ������� ��������� �������� �������: ����� ������������, ����� ������������ ������� �� �������� � ������� � �������, ����� ����������� �� ������������ ����, ����� ������������� �������� ����� � ������ ��� �������� �� ��� ������� � ������ ����� ����32 ����). �� ����� �� ��������, ���������� ����������� ���� XVI ��. ��������� ��� ������� ��������� � ����� ������� �� �������������, � ���� ���� ���� ����������� ��� ������������ ���������� � ������������ � �������������� �������� ������� ���� ��� ����.
��������, �� �������� ����������� � �� �������� ���������, ����� �������� ������ ������������ ����. �� ������� ������ � ������������ �������� (���, �� �� ������ ���������, ������������� ��������) ��� ������� ������� ������-���������� ����. ������� � ������� ������� ���'��� �� ������ ������ ��� �� ������33, � ������������� ����������� ������������ (� �� � ���������� �������!) XIV ��������, �� ������ ����������� ������ ��� �����������, � ������� ������ � �������, �� �������������� �� ������� ���� �� �����, ��������� � ������� � �������.
32 ���. �� ������������: ������� ������������. ���� �������� / ϳ��������� �.�. �����. � �, 1985. � �. 211-228.
33 ���. �������� � ����� ������� ������� ��. ����� �������� ���������� (������� 1581 �.) ��� ��� ��, ����������� � �������������� �: Miesięcznik Heraldyczny. � Lwów, 1935. � R. XIV. � S. 38-40, 88-91 (�������� ����� ������).
���������-����������� �������� XVI-XVII ��. ��������� ������������ ��� �����糿 � ���� ���������: ��� ������� ����������� ���� � ������� ����� (���������, � ������������� ��� � �� � ����� ����� ���������� ���������� ��������� ����), ��� ����������� ���� ������� ���������� � ���� � �����-
�������� �������� (���. � ��������� ���������� �����������-��������� 1561 �.: �г� ���� ������������ ��� ������, ��� �������� � ������ ������ �� ���... �� ������ � ������, � ������ �������� ���� ... � ������ � ��������, �� ������� ������ �� � ����� �� ����� � ����� ���� �� ����34).
����������� ������ ����������/����������� ���������� � �������� ����� XVI ��. �� ���������� ��������� ���� ������, �� ����� ����� ���� ��������� ��������: ��������� � ������ ������������ ����� � ��� ����������� 1574 �. � �������� ���������� �� ������� �������� ������35, � ����� ���������� � ��� ������ �������� ������������ 1581 �. ���'��� � ����������� ������������� � ��������� ������36 (����������, �� ����� �� ��� ����� �� ����� ����������� ��������� �������37, �� �� ������������: � ��������� ��������� 1578 �. �� ������� ������ �� ���� �królewskie korony� ������ ����������, �������� ���������, �������� ������� ����� �������� ��������� �� ������ ��� �� ���, ��. ���������� ���������38). �� ���� �������� ����� ������� ��������, ���� ���� ���������, �� ����� ������� ����� � ����������� ������� ����������� 1578 �. (����� � � ���� 1584 �.) �� ����� �������������� 1582 �.39: ���� � ����� ������ ���� ������ ���������� ����������� ����������� ���� ���������� �� ��������-���������� ������������� �, �������, ������ ����������.
34 ����� � ������ ��� ������������ // �������� ��������� ����� ³���������. ��������. �. 1. � �., 1995. � �. 256-257 (�������� ���������� ���������).
35 ������� �.�. ��������������� �������... � �. 32.
36 �������, �3, �. 460.
37 �� ������� ����� ������ ������: ��������������� �������... � �.37.
38 ������� �2, �. 130-131.
39 ���� ��� ��� ����� ����������� � ��� ������� ��������������. ��������� ����� ������� ��� ������������ ������ ���� ���������� ���.: ������ �.�. ��������������� �������... � �. 32-38.
����� ��������� ������ ����������� ������ ����������� �������: ��� � ���� ������ ������� (������� 1600 �., ��� ���������, �� ���������, � 1593 �.) �� �������� �'��������� ����� �������� ����� �� ���� ������� � �������� � ����������� ���. �� ������ ���� ������� ����� �� ��� �����������, � ����� ����������, ��� � ������� ������������ ��� ����� ������� � ������㳿 ������� ����� ����������/�����������.
��� ������ ������� ��� ��, ��� ����� ���������� ���. ̳��� � ��� ���� ���������� ���� � �� ������� �� ��������������� ������� (���� �������� �������� ��������� XIII ��., ��� ������� ��������� ��������� ���� XIV � ������� XV ��.): ���� ��� ���������� �� ������� �������� XIV ��. ����-������� ��� �� ��� �������� �������� ����� ����, � �� ��� ����� ������� ������� ������������ � �����, ������ � ������� [Ruthenorum]40. ��� ����������� ����� �����, ��� �������������� � �������������� ���������� ���� ����'������� ������, ����� ���������� �� � � XVIII ��., ������� ������ ����'�� � �������� �� ��������� ����������� ����� � ������, ��������, ��������, ������. �� � �� ����, �� �� ���� �������� � ���������� ������������� ��������� �� ������, ���� ������ ���� ����������� ������ �������; ��� ��������� ���� ���� � ���� ������� ��������: ����� ���������� (�Chronica Polonorum�, 1519), ������ (�De vetustatibus Polonorum�, 1521), ����� ������ (�De origine et gestis Polonorum�, 1555), ����� ������������� (�Kronika�, 1582), ����� �����������, ���� �� ����� ���������� ��������� (1611 �.) ����� ���������� �������� �Sarmatiae Europeae descriptio� ����� ��������� ��� ���������� � ������� ����41.
40 ��������� �.�. ������� ����������� ����: ������ �� ��������� ������. ���������������� �������, �������, ������������� XVI � ������ XVIII ����. � �����-���������, 2000. � �. 144-145.
41 ��� ����. � �. 149-172.
� ���� �������� ������ ����� ��������� � ���� ���������� �������� �� ������ ������ (�� ������ ���� ��������� ������, ������ ������ ����, � ������ � ������ ��������), ��� ��������� ��� �������� ����������� ������ ��� �������� ������������. ����� ���� ������, �� �������� ������������ �������, ���������� � ����������� �������: �) ��� �������� �������, ����� �� ������ ��'� � ��������� � ������ ��������, �) ������� ������� ������ ��� � �� ��������, ����� �) �������� � ��������� ����������� � ��������� ����. � ���� ��� ��� ������ ������, �������� ���������� ������ ��������� ������, � ���� ������ �������: �Rus patriarcha� ��������� ��� �������� ������ ������, � ����� � ����� �� ��� ��������� ���, �����, ����, ���������, ��������� � �.�.
� ����������� ���� �� ���� ���� �������, ���� ����������� ���������� ����. �������� � �������� ������ 1612 �. ����������� ��������� ��������� �������������, ����������� ����� ����������� (�������, �14), ��� �������� ��� ������ ������ ��� � ������� �������, ��� ���������� ���� ������ ����������:
������� ��� ������, �����, � �� ���, ���� ���� [...]; �� ������� � ��� ����, ���� ����� ������� �� ���� ����� �����, ������� ���� ���� ����, ����� � ������ ������, � ���� ������� (� ������) ���� �������� ���, ����, ������, ���� �������� ������ �������� � ���������� ���� ������� ��������� ��������² � IJ��. [...] ������ [...] �������� ����� ��� ��� �����. ³� ��� �������, ��� ����������� ��� � ������ ������� (��) ���� �������� � ���...� [RUSSUS frater Lechi [...] primus Tibi Dux est parens, venit in eam regionem, quae nunc ab illo Russia dicta, eam suae ditioni subiecit, diu salubriter rexit, tandem suis posteris CIO, SAIECO, COREVO reliquit, qui per longos nepotes ASCOLTO ac DIRO imperium felix et propagatum tradiderunt. [...] DANIELIS [...] imperio totius Russiae otitus. Rex fuit, honorem regium habuit, aeternumque in Russia suis reliquit...].
���������� �'��������� ������� �� ����������� ����� ���� � ���� ��� �������, �� ���� �� ����������. ��� �� �� ������� � ��������� ������� ����� ���������� ������������� � 1613 �. (�������, �16):
��� �� �����, ��� ����� ������� �����, ��� �������� ����� �����, ����� ������� ���������� ����� ����, � �� �� �� ���� �������, ��� ��� ������, ����������, �������� � ������� ����������� ������� [Nam Russo, fratri Lechi, Polonorum primi Ducis, haec regio, quae nunc Russia dicitur, forte oblata est, quam ille non minus feliciter, quam Lechus Poloniam, condidit, rexit, factisque illustribus condecoravit].
������� ��������� ����� ������ ����� ����������� �� ����������� ���� � ����� ��� �� ���� � ����, � ������� ���� �� ������� ����. ����� ������ ��������� ������� ������������, ���������, � ��������� 1617 �. ����������� ��������� ���������� � ������ �� ����� ���������� ���� ����� ����������� (�������, �23):
Principis Ostrogiae vetus extat stirpis origo,
Nam Lecho fuerant iidemque Czechoque priores
Ac simul Ostrogiis Ducibus, qui Russica Regna
Czechiadumque solum, fortes belloque Polonos
Imperiis rexere suis [...].
[����������� � ���������� ���� �������� �������, �� � ����� ���������� ���� ���� � � ��� ������, �� � � ���� �� ����, �� ������� �� ���� ������ ����� ���������� � ����� ������ �� �������� � ���� ������]. �� ������������ ������ ������ ����� ������ ��������� � �������� ���������� � �� ���� ��������� ������� ��������� (�� ����������� ����), ��� � � ������ ����������� ��������. ���������, �� ����, ����� ���� ����������� ������ �� ����� ����������� (�������, �� 48, 49), ��������� 1636 �. ������ ����� ���, �� �����, �� � ��������, ������� �������� �� ������ ������� � �� ������ � ���. ���� ������ �������� ����:
� nie z pamięci, ale znać po cerze,
że z Lechen jeden początek swój bierze,
i aż dotychczas w potomkach swych żyje [...]
�� ������������ ������ ����� �����, � ����� ������ �������������� ������� ���� �� ��������� ����������� ������ � �� ������ �������� ����������/����������� ��� ������� ������ (�� ��� ����� ���� ������, �� � ����� ����� ���� ���� ������� ������� ������), ��� � ���������� �� � ���������� ������� ��� ����� �����, �� ���������� ����������� � � �������� �� �������� � ������������42.
42 ���. ����� ������ ������ ����� � ��'���� � ������������� ��������� ����� ������������� � ��������������: Cetwiński M. Mitycznewzorce i społeczne funkcje legend herbowych Czartoryskich i Czetwertyńskich // Genealogia. � 1981, nr 1. � S. 43-58.
� ������ ����, ����������� �� ����, �� ��� � �� ����� ����, � �� ���� ��������� ��� ����볻 ���������� � ���������, ����� ����� ��������� �� ����������� ����� ������ �� ������� �� ��������� �������� � ������. ��������� �, �� ���� ���� �� ���� ����������, �������� ��� �������, ��� ��� ��������� � ������� � ������ �������� � �� ��� � ������ �� �� ����������.
�������� �� ������������ �� ������� ��� ����� ��������, ��������� ������� ���������� � ������ ������� ���������� ���� � �������� �����: ���� ���� ��, �� ����������� �. ����� ���������� (�������, �25), �będąc książęciem kijowskim dopiero się począł Ostrogskim książęciem pisać�. ���-���� ������� ����������, �� ���� �. ������ �����������, � ��� �����������: �Jeszcze roku 865 w Ruryku, dziewiątym Xiążęciu Ruskim, ta gwiazda poczęła świecić i nigdy nie gasła,... aż znowu roku 1250 jaśniej niż przedtym zaświeciła w DANIELU OSTROGSKIM, któremu Innocentius IV koronę na Królestwo Ruskie przysłałï¿½ (�������, �46). ����������� ������ ����������, �� ���������� � �������� � ��� �����������, �� ������ �� ������ ������ ������ �� ������������ �� �������-��������������� ����������� ���, � ����������� � ������,... �������, ������� � �������� ��������� [Volodimiriam et Voliniam,... Belscensem, Kioviensem et Haliciensem ducatus] (�������, �53). �������� �� ������������ �. Kac���� ��������� (�������, �60), ������ �� ����� ������� �������� �� � ����: �Miasto Lwów nie komu swój inszemu początek, tylko Domowi przypisuje Ostrogskiemu, znając swego fundatora LWA KSIĄŻĘCIA OSTROGSKIEGO, syna Daniełowego, na Królewstwo Ruskie jakom wyżej rzekł pomazanego�. �����, ����������, �� ������ ��������� ��䳿 �� ������ ���� � ����������� �ñ³º¿ �������� ���, � ����� ���������� ������ (�� ���������� ��� �������� �� ������� ����) ���������� ����� ��������� ������ � ���������� �� ����43, �������� ����� ������ ������� ���������� ������� ��� ���� �� ��������� ������.
43 ���. ����������: ��� �� ���� ����� ����� ������...� �� ������� �� ����� ����-������ �����...� � ��� ������.
� ���� ������������ ������� ��� ������ �������� � �������� �������� (������������) �������� ����-������ ����, ��������� � ���������������� �������� �� ����� �� ���� �������, � � �������� ������ (��, �� ����, ����������� �������� �������� ����� �������� �����, ������ ���������� ���� �� ���������� ���������-����������� ������ ����������� �� ������ � �������� ���� �� ���/�������� ������������). � ��������� ����� �������� �� ����� �������� ������ �������� � ������� ��� ��������� ������ ����� � �� ���� �� ����. �� ��������� ������ ����������� �� ������� �������������: � ������ ����, ���� �� ������������� ������������ (�������� �� ���볻 �� �� ������������ ���������� �����), �� ������� � ���� ��������/���������, ������� � ������� ��������� ����, � �������������� ������� �� ����������� �������.
³����, ��� ���� ��������� ��������� ������� ���� ��� ��������� ���������� ����� ��������� ������. ��� ������� ��������� � ������ ���������� ����, �������: ��� ��������� ��� �������, ���� ������ ���� �������� ����� ������������ � ��������; ������� ����������� ����볻 � ����; ����� ����������� ��� ���� ����� ���� �� ���� ����� ����. �� ����� ����������, ������ ����, ������ ������ ������� �� [aurea Russis aetas illustrit] � ��� ��������� (�������, � 14), � �� ����� ������ ���� ����� ����'���� ���������� �����-���������: �...��� ������ � ������ ������������ � ������ ������ ��������� �� ���������� ����� �񳺿 ��� ���� ��������� �������� ������, �������� � ������, ��� ��� ���� ��������, � ����� ��������������� ��������, �������� � ���������� ����� � ������� ��� ���� ������ ��� ������...� [...illam longe lateque vastissimam dessertissimamque olim totius Russiae ditionem tot pagis, vicis, civitatibus, hac quoque clarissimis tempestate, auctam, optimis etiam legibus ac institutis, et egregia quadem imperii ac obsequii disciplina, rudibus ante populi ingeniis...] (�������, �53; ����� ������� �� ���� �58).
������ ij� � �� ������� ���������� ������� ���, �� ����������, ���������, ��� ����� ���������� ���������: �˳������� ���� ���� ���������� � �� ������ �������� ������� �ñ³º¿ ������ ���볻 [Libanowa Domu Ostrogskich góra jako Ruskiej ziemi wszytkiej pars eminentior] (�������, �60).
������ ������ ���� �������������� ������ ��������� ���볻 � ���� ��������� ����� �������� ����������, ���� � ����� ����������� ������. �� ������ ������� ������� ���� ��������� �Epicedium Russiae� � ����� ������ � ��������� ����� ������������ ��������� ��. ����� ������ ����������� (�������, �26), �� ������ �����:
[...] Nil est sperandum, spes mea tota iacet.
Ibo caput tollens per diri funeris umbras,
Lux mea si tristi funere mersa cadit. [...]
[���� �� �� ����������, ����� ���� ��� ��� ����. ��������, �������� ������, ���� ���� ������� �����, �� �� ������ �����, ����������� � ������ �������.]
���������� ������ ������ ���볻 �������� ������ �������� �� ������ ��������. ��� ��������, � ����������� ������� �. ����� ���������� �� ������ ����� ���������� ����������� (�������, �25) �� ��������, ������� �� ��� ��������� �Ukraina sierota�, ����������� ������� ������� �� ���������� �����:
�...Nieszczęsna Ukraino, która takiego obrońcę zbyła i takiej nadzieje książęcia straciła! Siebie osierociła! ... Miasta twoje spustoszono i dwory popalono, małe dzieci pozabierano, młodzieńce i białe głowy, stare i młode szlachcianki w niewolę zabrano, a jako bydło grube stadem zapędzono! Płacz, Ukraino, płacz, quia indies capitur grex Domini, et non est qui reducat eum!�44
����� �� ���������� ������� ������: �� ������� ������� ���������� ������������� 1613 �. �� ����� ������ ��������� �����쳿 ������ ���������� (�������, � 16) ������ ������������ � ��������� ���������� �������� ����� ���볻 �� ������� �����, ������� ����������� (� 1608). ����� � ����������� ������ ����������� ����� ����� �� �������� �� ��'�, � ����������� ���� ����� ������� ����'����� �� ������� ���������� ����� � ���������� ��������� �����������. �� �������� ��������� �������� �������� ���� ���� ������������� ����� � �������: �� ��� � ���������� ���������� ���� [���������] ������ ������ �����?� � �����������: �� ���� ����: �� �� �����, ��� ����� � ����� ���� ������. ��� ��� ��� ����� ������ ��������� �������, �� �� � ������ ������ �� �������� ����������� �������� ������ � �������������� ������������ ���� ����������, ����������� �� 6,5 ������� �� 4�, ������� �'��� �� ��� ����� ������. ����� ��������, �� ��� ������ 84-������ �����, �� ����� �� ����� ������ ������ �����, ������� �� �������� �� ���������, �� ����� ������������, �� ���� � �������������� ���� �������; ����� ���� ����� �� ����� ����: 23 II ��� 28/29 II 45.
44 ���������� ������� ����� (��� ���� � ���� ������� ����� ��������, � ���� ���� ��������� ����) � ���糺� �� ����� ���쳿 (13. 17): ��� ����� �������� ������� � �����!�.
45 dz��������� ���������� ���.: Kempa T. Konstanty Wasyl Ostrogski... � S.232.
������ ��������� ����� ������, ���������� �����, ������, �� ������ �� ���� �������� �� ��������� ������������� � ������� ������������, �� ������� ��� ���������. �������� ��� ���� ���������� ��� ��������, ������� ���������� ������ ���볻 �� ��������� ������������ ��� � ������������� �������� � ������������:
Quo mortuo quantus tota in Russia luctus et gemitus exaudiebatur? quantae sollicitudines praecordia virorum impleverant? quanto fletu et gemitu infantes ora genasque suas lachrymis humectabant? quanto clamore virgines et matronae honestissimae aethera complebant? Exaudiebatur ubique locorum planctus, vici collesque gemabant. Quid multa? ubique pallor, fletus et plurima mortis imago obversabatur, omnium aetatum, omniumque ordinum atrae ac sordidae vestes apparebant, forum mutuum et obscurum aequissimo iudice orbatu silebat, ruebant coelo quasi undique tectae domus aedesque regifico luxu et Dedaleo operę exstructae viduatae erant, urbs ipsa moerensatque prostrata, omniaque templa quae ipse invisere solebat, denudata conspiciebantur. [...] Amissimus sapientem Principem, iustum iudicem, fortem et strenuum ballatorem. Perdidimus decus et splendorem patriae, praesidiumlegum,ornamentumdignitatisnostrae. [...] Tunuperhostium Russiae fuisti terror, tu nuper amplificandorum bonorum et ornamenti autor extitisti... [...] Occidis ergo, iam occidis, o Sol Clarissime, et nos in ista caligine, et nymbis civilium bellorum relinquis46.
46 ����� � �������� ���� �� bellum civile (������������ ����, ���. ����� ��������), �����������, �� �� ���� ����� ������� �������������� 1606-1607 ��., � �� ���� ������� ������� ����, �� ������ ���� �������� ������������� �� ������� ��. ������-���������� � 1608 �.
[��� ������ �������� � ����� ������ �� ��� ���, ���� �� �����? ��� ������ ������� ��������� ����� ����? �� ���� ������� ������ �� ��������� ����� ��������� ������ ��� ������� � ����? ���� ������� ������ ��������� ������ ��� � �������� �������? ճ�� � �����, ��� � ���������? �� ���� ���� �����, ������ ���, ������ ���� � ����. �� �����? ������� ��������� �������, ���� � ������� ������� �����; ������ ����� ������� ����� ���� ������� ��� � ������� �����; �������� ���� � ����� ������ ����, �� ��������� ����������������� ����; ���������� �������, ����� �� ������ �����, �������; �������� ����, ������� � ����������� �������� � � ���������� ������; ������ � ������� ���� ����; �������� ��������� �� �����, �� �� �� ��� ���� ���������. [...] �� �������� ������� ��������, ������������� �����, �������� � �������� ����. �� ��������� ������ � ����� ����������, ������� �������, ������ ���� ������. [...] �� � ��� ������� ��� ��������� ��� ������ ���, �� � ��� ������� ������� �� ����������� (��) �������� � ������... [...] ��� �������, ��� �������, � ��������� �����, � ������� ��� � ������� ������, � ����� ������������� ���.]
* * *
����������� � ��������� ���� ����� ����������� �������� ����������/����������� ����������, ���� ��������, ������� ��� ������ ����������� �� ��������� ��������, � �������� ������ ������� ���������� ������� ������ ���-������ � ������� ������ ��������� ����� � ����������� �������. � ������ ����, �� � �������� �� ������ ������� ����������� �� ��������� ��� � �������, �� �� ������������� ���� ���� ��������� ���������� �������, �� ������ ������� � ������� ��� ���� ������ ���������. ����� ���������� ���� ����� �������� ������� ���� ������ �������, ���� ���������� ������� ���� ������ ������: 1) �������� ���� �������� ��� ��������� �������� (��� ������ ����������� ��������, �� �������, �������� �� �� ��������, � �� ����� ������ ������: ���������, ��������������� �����������, ��������������������� �������������� ����, �������� ���� �� 12 ����� ���� 47), 2) �� ��������� ������� �������� ����'������� ���������� �� ����� ���� � ���� ��������� ���� � ����������, �����������, �� ��� � �� ���� ����.
47 Kurtyka J. Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu. � Kraków, 1997. � S. 33.
���, ��������������� ���������� ����� ��� �� ������������. ���� � ���������� �� �������� ������� �� ����� �������� ����'��, � � ���������, ����������� ������ ���� ��������� XVI ��., ���� ����������� �������, ������ � ���������, ��������� ����� �������� ��������� ���������������� ��������: ������� ������� � ���������� �����, ������������ ����������, ��������� ��� �������� ����������, ����������� ������ �������-������. ��� �� ���� ��������� � ���������, �������� ������� �������� ����� �������� � ���������, �� �� ������������ ���������� (�������� �������� ������� ������). ��� ������ � ��, �� ���������� ����� ������� �������������곻 ������ ����'������ ��������, � ����������� ���������� �� ����� � ��� ����� �������� ������ ������� �� �������� �� ��������� ����� �������� (���������, ���� �� � ������������� ���� �������� �����, �� � ���������� ����, � ������� � � ���� ����). � ����� ����� �������� ���� ��������������� �� �������� �������� ������ �������� � �� �������� ����������, �� ������� ��� ����������� ��������� � ������ �� ����.
��� �� ��������������� �� ���'������� �������� � ���������� ������� ����������: ��, ������� ����, ��� �������� ������ ��������... � ������������� ������, ��� �������� ������ ������� �������� [� felicem Russiam, quae tantum procreasti Principem... O beatam Poloniam, quae tam prudentem senatorem nacta est] (�������, �16); ��, ���������� ���������� ����, �� ����� ���, �� ���� ������, �� ��������� ������ ������ [� inclita Domus Ostrogia, tu gloria Russiae, tu laetitia Lechiae, tu honorificentia populi nostri] (�������, �61). ���� �� �������� ������� ����� �� ����� ����:
Plącze Rzeczpospolita z koronnymi syny,
Płacze ojczyzna, umarł ten co jej ruiny
I nachylone przednie filary na sobie
Dotychczas mężnie dźwigał...
(�������, �38)
��� � ����, ���� ������, ������� �� ����� ���: �� ����������� � 1603 �. ����� �������� ��. ���������� ����������� ����� ���������: �������� ���� ���������� ������� � ����� (�������, �12). (� ������ ����, ��� �������� � ���������, ����� ��� �� ���� � 1641 �. ������ ������� ���崳� ������ ���������-��������: �...������� �� ������� ���� ��������� ���������, ����� ���� ����������� ���� ����������48).
ϳ����������, ��������� ����� ��������: ����������� ������������� �������������� �� ������� 1620-� ��. ���� ������������ ��'������� � ���� ��������� �� ���� (�� �� ��������� �������� ����� ������� � Rzeczpospolita Obojga Narodów), � ����� ������ ������ ����� �������� ��� ������� ��� ���������, �� �������� ���������� �� ����, �� �� �� ������ ������ �� �������� ����������� �����: � ����������� ������� ��������, � �������������� �������, � ����������� ��������� ��������� ���� ����. �� �� ������, � ������ ������������ ������ ���������� ���'���� � ������� �������� � ����� �������� ������� ������� ������ ���������� ���-������ �� ���������� (�� ���� �� ����) ����������� �������� �����, ����� �� �崳����� �������, ������� ����������� ������ ��������� ��������� �������� ���������� � ������� ����, ���������� ������ ����, �� ������ ������� ��������, �� ���������� �� �������. ������, ������� ��������� � � ���� ��������� �������, � ��� ����� ������ ���'������ �������� ���� ��������� ������ ������ �����������.
���������� ���������� ��������, �� ���� �������� �������, � ��������� �� �������� 1620-� ����� ���������� ������������ ������ ������, ����� � ���� ������������ ������������ ���������� �� ��������� ���, �������� ����� ������ ��������� ������� ���������� ������ �� �� ����� �������� ���� � ����� �������������� (�������� ���� ������ ��� ���� �� ����� ���������). ����������, �� ������������ ����-������������� (������� �, ����������������) ���������� �������� ���������� �������� � ��������� ����� ��������, ������ ���� �� ����������� ������ � � ������� ������� ����������� ��� �� ������������ �������, ������� ���������� ������� �� ����� ��������� ����.
48 ������ ��������� ��� ����� ... ��� ���������� �� ��������� ��������������... // ��������� ���������� �������. 36. ����, �����. � �., 1987. � �. 260 (�������� �.�. ��������).
���� ��� ������, ����� �� �� ��� ������������� �������, � 1597 �., ������ ���������� ����� �����������49, ������� �������� � ������ ����� ������ �� ���� 1641 �., �������� �������������� � �������� ���� ������� ������ ������. �� � ���� ���������� ����, ����� ������� ������� ��� � ������ ����� ������ ����������, ��� ���'������ ��������� ��� ����� � �� ����� � ������� �������, � ������: ����� ������, ����� �������, ���������� ������� �� �(����) �(�������), ��������� �������... [...] �� �� �����, ��� � ������, �� �� ���㳿, ��� � ���㳺�, �� �� ������ � ������, ��� � �������� � ��������� � ��� �� ������� �� ���� ������ ³������ [przodkowie nasi Sarmatae Rossi do W.M., ad Sarmatas Polonos libere accesserunt... [...] A my non ad regionem, sed cum regione, non ad religionem, sed cum religione, nie do tytułów i honorów, ale z tytułami i honorami accessimus do tej spolnej Ojczyzny naszej]50. ����� � ���� ��� �������� (�� ����� ����� � �������� ��������� �� ��� ������ ������� ������ ��� ����� �� ���������� ������ ������, ���������� ������ ������ ������) � �� ������ ��� �decora et emolumenta [������ � �������] krajów naszych�; ����, ��������, ��� �������� �� ����������, ��� ����� �� ������� ������: �za ręcę się wziąwszy szli do unii książęta i szlachta�51. �� ������, � ���������� ���� ��� ���������� �� ���'����� � ������-������, �� ��� �� ������� ���������� ��������.
�����-����, �� �����, �������� �������� ������� ��������� ������ ����� ���������� ����������� � � ��� � ���� ����������. ��� �� ��� ����� ���� ����.
49 ������� ��� ������� �Apokrisis abo odpowiedź na książki o Synodzie Brzeskim 1596�, ������� 1597/1598 p. ��-���������� � 1598/1599 p. ��-����������� (���������� ���.: ������ �.�. ��������� ����'���-�����-��������� �������... � �. 84-85, 121-122; ������� ����������� ������: Apokrisis... /Wydali Józef Długosz i Janusz Byliński. � Wrocław ctc,. 1994).
50 ���. �� ���������� ������ �������: Sysyn F.E. Regionalism and political thought... � P. 186, 189. ����������� ��� ������ � ���� �����: �. 178, 184.
51 ��� ����. � �. 188; ����������� � �. 181-182 (������� ������ ������ ���������� ������� �, �������, ������ � ������ ������ ��� ���� ����� � ������ � �����������, �� ������ �������� ����, ����� �������� �� ������������� �������� �����).
���������
�������
��������